Ένα άρθρο μου που δημοσιεύτηκε στον Δρόμο της Αριστεράς τον Απρίλιο και δυστυχώς αποκτά επικαιρότητα μετά τα όσα ανακοίνωσε ο Δήμος Αθηναίων περί του 1ου Διεθνούς Φεστιβάλ Λογοτεχνίας της Αθήνας.
Το άρθρο αυτό θα μπορούσε και να είναι ανοικτή επιστολή στα μέλη της Επιτροπής που όρισε (με ποια διαδικασία;) ο Δήμαρχος Χάρης Δούκας κι έχουν την καλλιτεχνική επιμέλεια του Φεστιβάλ, οπότε δική τους είναι προφανώς η επιλογή αποκλεισμού της παιδικής/ νεανικής λογοτεχνίας:
«…Γι’ αυτό λέω: Ακόμη κι αν νομίζαμε σωστό ν’ απομονώσουμε την παιδική ψυχή από τις βαναυσότητες της σύγχρονης ζωής, είναι η σύγχρονη ζωή με τις ανάγκες της, με τον ωμό ρεαλισμό της καταναλωτικής κοινωνίας που μας εμποδίζει. Νύχτα και μέρα η παιδική ψυχή βομβαρδίζεται από την τηλεόραση, τον κινηματογράφο, το ραδιόφωνο, τις διαφημίσεις, τους τίτλους των εφημερίδων. Του μιλούν επίμονα, πειστικά για πράγματα και καταστάσεις που δεν μπορούν να αποσιωπηθούν στα βιβλία. Γιατί τότε το παιδί θα αποσύρει την εμπιστοσύνη του από το λογοτεχνικό ανάγνωσμα κι εμείς θα χάσουμε την ευκαιρία να συντελέσουμε στην ψυχική του καλλιέργεια, που στάθηκε ανέκαθεν ο ανώτερος σκοπός της Τέχνης»
Στρατής Τσίρκας, 18 Νοεμβρίου 1971, Πρόλογος στο «Όταν ο ήλιος» της Ζωρζ Σαρή
Αυτά που εντόπιζε πριν από 54 χρόνια ο Στρατής Τσίρκας, αδυνατούν να κατανοήσουν οι σύγχρονοι συγγραφείς, πανεπιστημιακοί και κριτικοί λογοτεχνίας.
Δεν μιλάω για όλους –ευτυχώς– αλλά για μια μεγάλη πλειονότητα που εξακολουθεί να «σνομπάρει», να θεωρεί κατώτερη, ως και «μη-λογοτεχνία» τη λογοτεχνία που απευθύνεται σε παιδιά, νέους και εφήβους.
Πώς να εξηγήσω ότι σε συλλογικό τόμο που κυκλοφόρησε πρόσφατα με τον τίτλο «Η ελληνική λογοτεχνία στον 21ο αιώνα – Από την παγκοσμιοποίηση στην τεχνητή νοημοσύνη» από τις εκδόσεις Διόπτρα σε επιμέλεια του ομότιμου καθηγητή Δημήτρη Τζιόβα, μέσα σε 23 κείμενα και 380 σελίδες δεν αναφέρεται ούτε ένα (1) βιβλίο παιδικής – εφηβικής – νεανικής λογοτεχνίας;
Υπάρχουν κείμενα για ό,τι άλλο είδος μπορεί να φανταστεί κανείς, αναφορές σε κάθε λογής γνωστά και άγνωστα λογοτεχνικά κείμενα (ποίηση, αστυνομικά, queer, graphic novel, διηγήματα, μυθιστορήματα κ.ά.), όμως καμία αναφορά σε βιβλία για παιδιά και νέους.
Με λίγα λόγια τα βιβλία που αναφέρω πιο κάτω, σε έναν ενδεικτικό και ελλιπή κατάλογο και κυκλοφόρησαν τον 21ο αιώνα, θωρήθηκαν προφανώς κατώτερα και δεν άξιζαν ούτε καν μια αναφορά:
– Ζωρζ Σαρή, Ο κύριός μου (2002)
– Άλκη Ζέη, Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της (2002), Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο (2013), Ένα παιδί από το πουθενά (2019)
– Μάνος Κοντολέων, Ποτέ πιο πριν (2023)
– Λότη Πέτροβιτς, Η προφητεία του κόκκινου κρασιού (2008)
– Λίτσα Ψαραύτη, Η σπηλιά της γοργόνας (2007)
– Αγγελική Δαρλάση, Το αγόρι στο θεωρείο (2021)
– Αργυρώ Πιπίνη, Μελάκ μόνος (2016)
– Θοδωρής Παπαϊωάννου, Σιλουανή (2018)
– Χρήστος Μπουλώτης, Ένα κορίτσι φτερουγίζει στον Κεραμεικό (2012)
– Ελένη Δικαίου, Ο άνεμος στα μαλλιά της (2015)
Αυτά είναι ελάχιστα από τα εξαιρετικά βιβλία παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας που έχουν κυκλοφορήσει τον 21ο αιώνα. Έχω παραλείψει πολύ σημαντικούς συγγραφείς και έργα, αλλά και μόνο από αυτή τη μικρή λίστα μπορεί κανείς να βγάλει τα συμπεράσματά του.
Κυρίως για το μέγεθος της άγνοιας αυτών που θέλουν να μιλήσουν για λογοτεχνία του 21ου αιώνα και αγνοούν αυτούς και άλλους κορυφαίους συγγραφείς οι οποίοι έχουν αγαπηθεί από το κοινό, έχουν τιμηθεί με σημαντικές διακρίσεις και κυρίως υπηρετούν ένα πολύ δύσκολο είδος που «χτίζει» τους αυριανούς αναγνώστες.
Με δυο σημαντικές συλλογικότητες όπως είναι ο Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου και η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά που δίνουν μεγάλο αγώνα για την προώθηση της Φιλαναγνωσίας.
Αν το βιβλίο για παιδιά και νέους δεν έχει τη στήριξη που χρειάζεται τότε και το μέλλον της ανάγνωσης διαγράφεται ζοφερό. Πόσο δύσκολο είναι να το καταλάβουν οι άνθρωποι που υποτίθεται έχουν ως επάγγελμα τη λογοτεχνία και τη διδασκαλία της;
Πώς είναι δυνατόν να αγνοείται, έστω και με εμπορικούς όρους, ένα τόσο μεγάλο κομμάτι της εκδοτικής παραγωγής όταν ένα βιβλίο δηλώνει πως έχει ως στόχο να «χαρτογραφήσει τις τάσεις και τις εξελίξεις στη νεοελληνική λογοτεχνία σε σχέση με τις διεθνείς λογοτεχνικές και θεωρητικές αναζητήσεις, καθώς και το νέο εκδοτικό και ψηφιακό τοπίο»;
Δηλαδή μας αφήνει απολύτως αδιάφορους σε σχέση με το μέλλον του βιβλίου το τι ακριβώς συμβαίνει με τους νέους αναγνώστες;
Υπάρχουν πολλοί σημαντικοί θεωρητικοί, πανεπιστημιακοί και κριτικοί λογοτεχνίας που ασχολούνται συστηματικά με την παιδική και τη νεανική λογοτεχνία. Δυστυχώς κανείς δεν συμμετέχει στον συγκεκριμένο τόμο, έτσι που οι στόχοι που τίθενται να μην επιτυγχάνονται.
Από το 2009 έως το 2022 εκδίδονταν κατά μέσο όρο 1.769 βιβλία παιδικής λογοτεχνίας τον χρόνο, σύμφωνα με τα στοιχεία έρευνας του ΟΣΔΕΛ.
Όταν σε έναν τόμο για τη λογοτεχνία του 21ου αιώνα το αγνοείς παντελώς, νομίζω κάποιο προβληματάκι υπάρχει στην οπτική σου…"
ΥΓ. Σωστές οι πρώτες αντιδράσεις τόσο του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ- Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου:
"Ε, φτάνει πια! Χτες ανακοινώθηκε το 1ο Διεθνές Φεστιβάλ Λογοτεχνίας της Αθήνας. Θα γίνει στην Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων - Technopolis City of Athens στις 27–29 Μαρτίου 2026.
