13ος Διεθνής Μαθητικός Διαγωνισμός: «Δημιουργώντας τα δικά μας παιχνίδια: Από το χθες στο σήμερα»

 

Το Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης του Εθνικού Κέντρου Έρευνας και Διάσωσης Σχολικού Υλικού (ΕΚΕΔΙΣΥ) και  το Τμήμα Εκπαιδευτικής Ραδιοτηλεόρασης και Ψηφιακών Μέσων του Υπουργείου Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού συνδιοργανώνουν τον 13ο Διεθνή Μαθητικό Διαγωνισμό με τίτλο:

«Δημιουργώντας τα δικά μας παιχνίδια: Από το χθες στο σήμερα»

Ο διαγωνισμός απευθύνεται σε μαθητές Νηπιαγωγείων, Δημοτικών σχολείων, Γυμνασίων και Λυκείων της Ελλάδας και της Ομογένειας, δημόσιων και ιδιωτικών.

Μετά την επιτυχία των δύο τελευταίων διαγωνισμών και ο 13ος Διεθνής Μαθητικός Διαγωνισμός κρατά την ίδια θεματική με στόχο να αναδείξει την ιστορία του παιχνιδιού και να δώσει την ευκαιρία στη δημιουργικότητα των παιδιών να κατασκευάσουν παλιά αλλά και σύγχρονα παιχνίδια με τη βοήθεια της ψηφιακής τεχνολογίας. Εντάσσοντας το  παιχνίδι στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Υποβολή μέχρι 30 Μαΐου 2026

ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ

Οι μαθητές/τριες καλούνται να εργαστούν δημιουργικά και  μπορούν να επιλέξουν ανάμεσα σε δύο θεματικές:

Α. ΖΩΝΤΑΝΕΥΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΑΛΙΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ

Στην κατηγορία αυτή οι μαθητές/τριες μπορούν να δημιουργήσουν:

• Παλιά παιχνίδια  χρησιμοποιώντας απλά υλικά όπως τα παιδιά στα παλιά χρόνια (κούκλες, τόπια, σφεντόνες, χαρταετούς κλπ.).
• Βίντεο με θέμα παλιά και παραδοσιακά παιχνίδια
• Animation μέσω της εφαρμογής scratch  στο οποίο θα αναπαριστούν ένα ή περισσότερα παιχνίδια των παλαιότερων χρόνων.

Β. ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΝΕΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ

Στην κατηγορία αυτή οι μαθητές/τριες μπορούν να κατασκευάσουν δικά τους παιχνίδια:

Επιτραπέζια

Μηχανικά (π.χ  φιδάκι με την beebot, σκυταλοδρομία με ρομπότ, ζωγραφική με ρομπότ, κλπ)

Ψηφιακά (π.χ. pac-man κλπ).

Το θέμα των παιχνιδιών μπορεί ενδεικτικά να αντλεί έμπνευση από την:

1. Ιστορία εκπαίδευσης
2. Ιστορία και Τοπική Ιστορία
3. Περιβάλλον και Αειφορία
4. Πολιτισμός και Τέχνη
5. Γεωγραφία
6. Λογοτεχνία

Όλα τα παραπάνω μπορούν να αποτελέσουν θέματα μικρών ερευνητικών δραστηριοτήτων από τα παιδιά σε ελεύθερο χρόνο έξω από το σχολείο, με την επεξεργασία των στοιχείων μέσα στην τάξη (συνεντεύξεις, βιβλιογραφικές αναζητήσεις, επισκέψεις).

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΡΙΣΗΣ

Τιμητική Επιτροπή Κρίσης

Παντελής Βούλγαρης, Σκηνοθέτης

 

Σοφία Παπαδημητρίου, Προϊσταμένη Εκπαιδευτικής Ραδιοτηλεόρασης και Ψηφιακών Μέσων, ΥΠΑΙΘΑ

Ευαγγελία Κανταρτζή, Διευθύντρια Μουσείου Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης

Κώστας Στοφόρος, Συγγραφέας – Δημοσιογράφος – Συνεργάτης Μουσείου Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης

Άννα Βασιλειάδη, Πρόεδρος Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς

Σταύρος Γρόσδος, Δρ  Οπτικουακουστικού Γραμματισμού

Ηλίας Στουραΐτης, Δρ. Ιστορίας, εκπαιδευτικός, σχεδιαστής εκπαιδευτικών παιχνιδιών

Τόλης Λαύκας, εκπαιδευτικός, σχεδιαστής εκπαιδευτικών επιτραπέζιων παιχνιδιών

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

Στόχοι του Διαγωνισμού αυτού είναι οι μαθητές/τριες:

• Να συμμετέχουν ενεργητικά στη διαδικασία της μάθησης
• Να εμπλακούν εποικοδομητικά στη διαδικασία του project
• Να μάθουν να αξιοποιούν πηγές και προφορικές μαρτυρίες και να τοποθετούνται κριτικά και γόνιμα ως προς αυτές.
• Να αναδείξουν με εναλλακτικές μεθοδολογίες το περιβάλλον, την ιστορία, τον πολιτισμό.
• Να ενισχύσουν και αναπτύξουν τη δημιουργικότητα και να καλλιεργήσουν τη φαντασία και τον ψηφιακό εγγραμματισμό.

ΠΑΡΑΔΟΤΕΑ

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ

Τα εκπαιδευτικά παιχνίδια θα πρέπει να διαθέτουν ισχυρό το στοιχείο της αλληλεπίδρασης και να παρέχουν τη δυνατότητα στους/στις συμμετέχοντες/ουσες να αξιοποιούν τις γνώσεις που έχουν αποκτήσει και αντιστοιχούν στην εκπαιδευτική τους βαθμίδα.

Θα πρέπει όχι μόνο να προκαλούν τη σκέψη των συμμετεχόντων, αλλά και να δημιουργούν μια μοναδική προσωπική εμπειρία για τον καθένα.

Ειδικά για τα ψηφιακά παιχνίδια, θα πρέπει: 

Να υπάρχει συνοδευτικό εγχειρίδιο όπου θα αποτυπώνονται με σαφήνεια τα παρακάτω στοιχεία:

• γενικές πληροφορίες για το παιχνίδι (είδος παιχνιδιού, παρουσίαση της υπόθεσης – πλοκής και δομής του)
• ο στόχος του παιχνιδιού και οι προκλήσεις (challenges) που πρέπει να υπερνικηθούν για την επίτευξη του στόχου αυτού
• οι κανόνες του παιχνιδιού, με αναφορά στα μέσα που διαθέτουν οι παίχτες και στους τρόπους παιξίματος (gameplay) και γενικότερα στα είδη διάδρασης που μπορούν να αναπτύξουν στο πλαίσιο του παιχνιδιού.
• οι μαθησιακοί – διδακτικοί στόχοι που εν δυνάμει εξυπηρετούνται με το παιχνίδι.

Να χρησιμοποιείται πρωτότυπο πολυμεσικό υλικό (εικόνες, βίντεο, ήχοι, μουσική κ.λπ.) ή υλικό που είναι ελεύθερο πνευματικών δικαιωμάτων. Σε διαφορετική περίπτωση είναι απαραίτητο να γίνεται σαφές o τρόπος εξασφάλισης της άδειας χρήσης του υλικού.

Προαιρετικά: για κάθε συμμετοχή προτείνεται η δημιουργία σύντομου βίντεο (έως πέντε λεπτά) όπου οι δημιουργοί θα παρουσιάζουν το σκεπτικό του παιχνιδιού, τους στόχους του, θα εξηγείται ο τρόπος συμμετοχής και θα παρουσιάζεται η διαδικασία κατασκευής του.

 

Η συμμετοχή των μαθητών/τριών στον διαγωνισμό είναι προαιρετική και συνεπάγεται την ανεπιφύλακτη αποδοχή των όρων του, καθώς επίσης και τη συγκατάθεση όλων των συμμετεχόντων/εμπλεκομένων (μαθητών/τριών, γονέων/κηδεμόνων και επιβλεπόντων/ουσών εκπαιδευτικών) για την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, η οποία πραγματοποιείται σύμφωνα με τη νομοθεσία για την Προστασία Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα.

Οι φορείς έχουν δικαίωμα χρήσης και προβολής των συμμετεχόντων έργων με εξαίρεση την εμπορική τους εκμετάλλευση

Τα παραδοτέα μπορούν να παρουσιαστούν στο Συνέδριο με θέμα το Εκπαιδευτικό Παιχνίδι στην Τυπική και μη Τυπική Μάθηση  που διοργανώνει το Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης και να δημοσιευτούν σε ειδικό τόμο.

Ιδέες και υλικό μπορεί να αντληθούν σχετικό στα Πρακτικά των 4 Πανελληνίων Συνεδρίων με θέμα το Εκπαιδευτικό Παιχνίδι

Πρακτικά 1ου Πανελληνίου Συνεδρίου εδώ

Πρακτικά 2ου Πανελληνίου Συνεδρίου εδώ

Πρακτικά 3ου Πανελληνίου Συνεδρίου εδώ

Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου εδώ

Πρακτικά 5ου Πανελληνίου Συνεδρίου εδώ

	Όροι, προϋποθέσεις Όλα τα παραδοτέα θα αποσταλούν  με τους δύο παρακάτω τρόπους: α) ταχυδρομικά στη διεύθυνση του ΕΚΕΔΙΣΥ, Αγίας Φιλοθέης 17 Πλάκα, 10556, Αθήνα β) ηλεκτρονικά στη διεύθυνση ekedisy@gmail.com,  μαζί με τη φόρμα συμμετοχής  Καταληκτική ημερομηνία υποβολής για τα παραδοτέα είναι η  30 Μαΐου 2026

Βραβεία

Τα βραβευμένα έργα θα αναρτηθούν στην ιστοσελίδα της Εκπαιδευτικής Ραδιοτηλεόρασης (www.i-create.gr)  και στην ιστοσελίδα του ΕΚΕΔΙΣΥ www.ekedisy.gr/mousio-proforikis-istorias/.

Τα βραβευμένα βίντεο θα προβληθούν στη ζώνη της Εκπαιδευτικής Ραδιοτηλεόρασης στη Βουλή Τηλεόραση.

H βράβευση θα πραγματοποιηθεί σε ειδική τελετή η οποία θα διανθιστεί με παράλληλες εκδηλώσεις. Πληροφορίες για τη βράβευση θα αναρτηθούν στην ιστοσελίδα μας (www.ekedisy.gr).

Όλες οι συμμετοχές θα λάβουν αναμνηστικό έπαινο για τη συμμετοχή τους.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον διαγωνισμό μπορείτε να επικοινωνείτε στο info@ekedisy.gr, 210 3250341 ή στο edutv@minedu.gov.gr, 210 3443042.

 

Το ντοκιμαντέρ για τον Δημήτρη Μακρή στο 8ο WEST SIDE IN ATHENS

 

Το φεστιβάλ πραγματοποιείται στη αίθουσα προβολών της Ιστορικής Σχολής Σταυράκου. Από 01.10.2025 μέχρι 05.10.2025 κάθε μέρα θα έχει ξεχωριστό πρόγραμμα. Θα προβάλει εξαιρετικά ντοκιμαντέρ από διάφορες χώρες, σκηνοθέτες, παραγωγούς, και διανομείς από όλο τον κόσμο. Στο χώρο θα υπάρχει καφές και αναψυκτικά. Για περισσότερες πληροφορίες μη διστάσετε να επικοινωνήστε στο τηλ. +30 (0) 6955638775 και στο email: cantomed@gmail.com.

Την Παρασκευή 3 Οκτωβρίου στις 7 το απόγευμα στη σχολή Σταυράκου, Πατησίων 65, στo πλαίσιo του WEST SIDE IN ATHENS, θα παιχθεί το ντοκιμαντέρ του Φεστιβάλ της La Spezia ‘’Qui, Dimitris Makris, ritratto di un regista’’

Κυριακή 19 Οκτωβρίου: Επίσκεψη μνήμης και τιμής στη Μακρόνησο

 

Πανελλήνια Ένωση Κρατουμένων Αγωνιστών Μακρονήσου -Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων

Κυριακή 19 Οκτωβρίου:
Επίσκεψη μνήμης και τιμής στη Μακρόνησο


Πρόγραμμα:
8.00 Αναχώρηση πούλμαν από στάση Μετρό Μεταξουργείο
9.00 Συγκέντρωση στο Λιμάνι του Λαυρίου (μπροστά από το Λιμεναρχείο)
9.30 Αναχώρηση πλοίου για Μακρόνησο
10.30 Προσκλητήριο νεκρών. Κατάθεση στεφάνων στο μνημείο του μακρονησιώτη αγωνιστή
10.45 Συγκέντρωση στον χώρο του Φούρνων του Α Τάγματος.
-Ομιλία από το ΔΣ της ΠΕΚΑΜ
-Χαιρετισμός από το ΔΣ του ΣΕΑ - ενημέρωση για τα αρχαιολογικά ευρήματα της Μακρονήσου
12 μ Ξενάγηση από τα μέλη του ΔΣ της ΠΕΚΑΜ στα μνημεία της Μακρονήσου
13.50 Συγκέντρωση στην προβλήτα για αναχώρηση
14.00 Αναχώρηση για Λαύριο
16.30 Αναχώρηση πούλμαν για Αθήνα

Δηλώσεις συμμετοχής & εισιτήρια στην γραμματεία του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων: Καθημερινά, Δευτέρα ως Παρασκευή, 12-5 μμ στην οδό Γλάδστωνος 10, 2ος όροφος (γραφεία Ενιαίου Συλλόγου) 

Από το παραμύθι στο μυστήριο – Φτιάξε τις δικές σου ιστορίες!

 

Από το παραμύθι στο μυστήριο – Φτιάξε τις δικές σου ιστορίες!

 Τετάρτες Νοεμβρίου, 5, 12, 19,26 | 18:00 – 20:00
Έχεις σκεφτεί ποτέ πώς γεννιέται μια ιστορία; Πώς ένα παραμύθι μετατρέπεται σε μυστήριο ή πώς ένας μύθος μπορεί να αποκτήσει νέα πνοή μέσα από τη δική σου πένα;
Τέσσερις Τετάρτες του Νοεμβρίου, στο Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης, σε περιμένει ένα διαφορετικό εργαστήριο δημιουργικής γραφής με τον συγγραφέα και δημοσιογράφο Κώστα Στοφόρο.
 -Θα παίξουμε με τη «Γραμματική της Φαντασίας» του Τζιάνι Ροντάρι.
 -Θα ζωντανέψουμε μύθους και ήρωες με απρόσμενους τρόπους.
 -Θα πειραματιστούμε με μυστήρια και αστυνομικές ιστορίες.
Θα γνωρίσουμε συγγραφείς και εκπροσώπους εκδοτικών οίκων
 Και στο τέλος… θα έχεις γράψει τις δικές σου μοναδικές ιστορίες, με έμπνευση αλλά και με πρακτικά εργαλεία που μπορείς να αξιοποιήσεις παντού.
 Ανοιχτό σε ενήλικες που αγαπούν τις ιστορίες – είτε είναι εκπαιδευτικοί, είτε φοιτητές, είτε απλώς αναγνώστες με ανήσυχο μυαλό.
 Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης, Πλάκα
 Δηλώσεις συμμετοχής: https://ekedisy.gr/apo-to-paramythi-sto-mystirio-ftiaxe.../

Από τη Λέρο στη μνήμη​ Πρωτοβουλία για Μουσείο Ψυχιατρικής Ιστορίας και Δικαιωμάτων Ασθενών

 

Σήμερα ενημερώθηκα για μια πρωτοβουλία που αφορά στη Λέρο και συμφωνώ με κάθε γραμμή.

Καλώ κι εσάς να υπογράψετε το ψήφισμα για δημιουργία Μουσείου  Ψυχιατρικής Ιστορίας και Δικαιωμάτων Ασθενών

Αντιγράφω από το https://papadimitriadis.gr/lerosproject/

H ιστορία​

Στη Λέρο γράφτηκε η πιο σκοτεινή σελίδα της ελληνικής ψυχιατρικής. Ο ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής Δημήτρης Παπαδημητριάδης επισκέπτεται τη Λέρο, ανακαλεί τη μνήμη του ψυχιατρείου και συνδέει το παρελθόν με τις σημερινές ελλείψεις στην ψυχική υγεία.

Η ιστορία της Λέρου δεν ανήκει μόνο στο παρελθόν

Οι εικόνες εγκατάλειψης και στιγματισμού συνεχίζουν να στοιχειώνουν την ψυχική υγεία στην Ελλάδα.

Αν δεν κρατήσουμε ζωντανή τη μνήμη, κινδυνεύουμε να επαναλάβουμε τα ίδια λάθη. Πολλά τα επαναλαμβάνουμε ήδη: οι ακούσιες νοσηλείες που συνεχίζουν να αποτελούν τον κανόνα αντί για την εξαίρεση, η προσαγωγή ασθενών στα νοσοκομεία με χειροπέδηση, οι μηχανικές καθηλώσεις κατά τη νοσηλεία, οι χρόνιοι ασθενείς που παραμένουν αποκλεισμένοι σε ξενώνες χωρίς προοπτική, και η πολιτεία που δεν επενδύει στην πρόληψη και στην παρέμβαση μέσα στην κοινότητα.

 

Με αυτή την πρωτοβουλία, αποσκοπούμε:

ü  Να διασωθεί η ιστορική μνήμη της Λέρου ως παράδειγμα θεσμικής βίας και παραμέλησης.

ü  Να δημιουργηθεί διεθνές εκπαιδευτικό κέντρο για τα δικαιώματα των ασθενών.

ü  Να λειτουργήσει ο χώρος ως τόπος ευαισθητοποίησης και τιμής στους ανθρώπους που βασανίστηκαν.

ü  Να συμβάλουμε στη δημόσια συζήτηση για τη σύγχρονη, κοινοτική, ψυχιατρική φροντίδα.

 

Προτεινόμενες Εκπαιδευτικές Δράσεις με Αφετηρία το Μουσείο

Το Μουσείο Ψυχιατρικής Ιστορίας και Δικαιωμάτων στη Λέρο δεν θα αποτελεί μόνο έναν τόπο μνήμης, αλλά και ένα κέντρο μάθησης και κοινωνικής αφύπνισης με δράσεις που θα απλώνονται σε όλη την Ελλάδα και διεθνώς.

 

Ενδεικτικά προτείνουμε:

 

Εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολεία και πανεπιστήμια: ξεναγήσεις, βιωματικά σεμινάρια και ειδικά σχεδιασμένο εκπαιδευτικό υλικό που θα διδάσκει στους νέους τη σημασία του σεβασμού, της ένταξης και της καταπολέμησης του στίγματος.

Εξειδικευμένα σεμινάρια για επαγγελματίες ψυχικής υγείας: επιμόρφωση σε θέματα αποϊδρυματοποίησης, κοινοτικής φροντίδας και υπεράσπισης δικαιωμάτων ασθενών, ώστε η ιστορία της Λέρου να γίνει ζωντανό εργαλείο επαγγελματικής και ηθικής εκπαίδευσης.

Καλλιτεχνικές και πολιτιστικές δράσεις: εκθέσεις, θεατρικές παραστάσεις, ντοκιμαντέρ και αφηγήσεις μαρτυριών που θα αναδεικνύουν την εμπειρία των ασθενών και θα προσκαλούν το κοινό σε έναν διάλογο με την ιστορία.

Περιοδικές εκθέσεις και κινητές δράσεις σε πόλεις της Ελλάδας και του εξωτερικού, με βάση το υλικό του Μουσείου, ώστε το μήνυμα της Λέρου να ταξιδεύει και να φτάνει σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους.

Διαδικτυακή πλατφόρμα μάθησης και αρχείο: ψηφιοποίηση του υλικού του Μουσείου, δημιουργία ανοιχτών μαθημάτων (MOOCs) και webinars που θα δίνουν πρόσβαση σε διεθνές κοινό, με στόχο η Λέρος να αποτελέσει σημείο αναφοράς για την εκπαίδευση στην ψυχική υγεία και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

 

ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΡΟ

Γιατί είναι σημαντικό για το νησί

 Η Λέρος, παρά την ομορφιά της και την πλούσια ιστορία της, κουβαλάει μέχρι σήμερα τη βαριά σκιά του ψυχιατρείου, αλλά και της σύγχρονης Κλειστής Ελεγχόμενης Δομής μεταναστών. Στη συλλογική συνείδηση έχει καταγραφεί ως «τόπος εξορίας» και ως «αποθήκη ψυχών». Αυτό το στίγμα είναι άδικο για τους κατοίκους της Λέρου, που ποτέ δεν επέλεξαν αυτόν τον ρόλο.

Η δημιουργία ενός πρότυπου Μουσείου Ψυχιατρικής Ιστορίας και Δικαιωμάτων μπορεί να αλλάξει τη σχέση της Λέρου με το παρελθόν και το παρόν της. Αντί να μένει σιωπηλή απέναντι σε μια πληγή, θα εξελίξει αυτήν την ιστορία σε πηγή γνώσης και ευαισθητοποίησης. Το νησί θα πάψει να συνδέεται μόνο με την εγκατάλειψη και θα μπορέσει να ξανασυστηθεί διεθνώς ως μνημείο ανθρωπισμού και σεβασμού στα δικαιώματα.

Ταυτόχρονα, το Μουσείο θα συμβάλει σημαντικά και στην τοπική κοινωνία. Με την προσέλκυση ερευνητών, επισκεπτών, εκπαιδευτικών προγραμμάτων και διεθνών συνεργασιών, θα φέρει νέες προοπτικές πολιτιστικού και κοινωνικού τουρισμού.

Με αυτόν τον τρόπο, η Λέρος θα σταματήσει να είναι φορέας του «στίγματος» και θα γίνει παράδειγμα· ένας τόπος που βρήκε το θάρρος να μετατρέψει μια τραγωδία σε έμπνευση για τις επόμενες γενιές.

Τραγούδια και ιστορίες για να …σπάτε κέφι! 8 Οκτωβρίου στο Πόρτο Κάγιο

 

Για να μας μπει καλά το φθινόπωρο, ξεκινάμε τη σεζόν εκδηλώσεων με τον «Παραμυθανθό» στο μεζεδοπωλείο Πόρτο Κάγιο στην Αγία Παρασκευή τη Τετάρτη 8 Οκτωβρίου στις 9 το βράδυ με κεφάτα τραγούδια κι αστείες ιστορίες.

Θα τραγουδήσουμε γνωστά κι αγαπημένα τραγούδια, θα απολαύσουμε αφηγήσεις και φυσικά θα δοκιμάσουμε τις μοναδικές γεύσεις της μανιάτικης κουζίνας (και όχι μόνο)

Με την ομάδα αφήγησης  Παραμυθανθός

Αφήγηση: Δημήτρης Μάλλης – Καλλιρρόη Μουλά

Μουσική: Δημήτρης Μάλλης

Την εκδήλωση επιμελείται και παρουσιάζει ο Κώστας Στοφόρος

Πόρτο Κάγιο, Γαρυττού 112 Αγία Παρασκευή -κοντά στο Μετρό Χαλάνδρι- τηλ.  21 0600 3352 /6974586419

 

Η Αίγυπτος του Στρατή Τσίρκα: Ομιλία στο Μορφωτικό Κέντρο της Πρεσβείας της Αραβικής Δημοκρατίας της Αιγύπτου στην Αθήνα

Ομιλία μου στο Μορφωτικό Κέντρο της Πρεσβείας της Αραβικής Δημοκρατίας της Αιγύπτου στην Αθήνα, στην εκδήλωση που διοργανώθηκε σε συνεργασία με το PEN Greece, υπό την Αιγίδα του Αξιότιμου Πρέσβη κ. Omar Amer, Πρέσβη της Αραβικής Δημοκρατίας στην Ελλάδα 

Θέμα: 

«Η Αίγυπτος στο έργο του Στρατή Τσίρκα» 

Ομιλητές: Τέσυ Μπάιλα, Συγγραφέας, Πρόεδρος του PEN Greece

                  Κώστας Στοφόρος, Συγγραφέας, Δημοσιογράφος, μέλος του ΔΣ του PEN Greece

Ανάγνωση αποσπασμάτων: Δημήτρης Φιλελές, Ποιητής, Αντιπρόεδρος του PEN Greece

Τσίρκας και Αίγυπτος

Είναι μεγάλη τιμή και χαρά για μένα να βρίσκομαι εδώ ανάμεσά σας και να μιλώ για έναν από τους πιο αγαπημένους μου Έλληνες συγγραφείς, του οποίου το έργο «Ακυβέρνητες Πολιτείες» -που είναι γεμάτο Αύγυπτο- θεωρώ ως το κορυφαίο μυθιστόρημα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας και το διαβάζω μαζί με άλλα έργα του κάθε λίγα χρόνια, ανακαλύπτοντας πάντα κάτι καινούργιο. Γοητευμένος από τη γραφή και τις ιστορίες του.

Τραγουδώ την Αίγυπτο

«Τι οχληρό βιβλίο, θα πουν, μυρίζει χώμα

κ’ ιδρώτα και σβουνιές και χνώτα»

κι ακόμα:

«Δε βρίσκει

κανείς αυτού παρά κραυγές και μοιρολόγια...

Χαθήκαν οι ομορφιές των Φαραώ κ’ οι εβελίσκοι,

τα δειλινά, οι χουρμαδιές κ’ οι Πυραμίδες;»

 

Ναι. Τραγουδώ την Αίγυπτο. Αυτήν,

που δε σας δείχνει ο Κουκ, αυτήν,

που σκουντουφλάτε χρόνια δίχως να τη δείτε.

 

Και τραγουδώ την Αίγυπτο

γιατί με τρέφει και με σκέπει σα μητέρα,

γιατί πονάει σα μητέρα

και γιατί ελπίζει σα μητέρα.

Καθόλου τυχαία το πρώτο βιβλίο του Στρατή Τσίρκα που εκδίδεται, από όπου και το ποίημα είναι οι «Φελάχοι» οι οποίοι κυκλοφόρησαν στην Αλεξάνδρεια το 1937.

Ο Γιάννης Χατζηανδρέας, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, γόνος μικροαστικής οικογένειας, γεννήθηκε στο Κάιρο το 1911.

Όπως γράφει ο Κώστας Κουλουφάκος, «πέρασε τα πρώτα παιδικά του χρόνια σε μια συνοικία ελληνο-αραβική, όπου οι κάτοικοι ήταν μεικτοί, ήταν Έλληνες και Άραβες. Είναι πάρα πολύ φυσικό, μέσα στα εδραία βιώματα που απέκτησε εκεί, σ’ αυτά τα πρώτα χρόναι της ζωής του, να βρίσκονται τα πρώτα σπέρματα της ζωηρότατης συμπάθειας που έδειξε ο Τσίρκας στη κατοπινή ζωή του για τους φελάχους, που τους έχει παρουσιάσει τόσο ωραία μέσα από τα έργα του…» ((Από τον τόμο Στρατής Τσίρκας – Αίγυπτος: ο τόπος, οι πολιτικοί αγώνες, οι σύντροφοι / «Ακυβέρνητες Πολιτείες»: η ιστορία ενός μυθιστορήματος/ Ο Καβάφης και οι κριτικοί του -Δελτίο 10^α της Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Αθήνα 1988)

Όμως εκεί που πραγματικά συνειδητοποιείται είναι όταν στις αρχές της δεκαετίας του ’30 εργάζεται ως υπάλληλος σε εκκοκκιστική επιχείρηση βαμβακιού.

Ο Οδυσσέας Καραγιάννης στενός του φίλος, λέει:

«…Εκεί θα ζήσει από κοντά το δράμα του φελάχου της Αιγύπτου. Ο φελάχος από τα παιδικά του χρόνια ίσαμε το τέλος της ζωής του εργάζεται στο χωράφι του μεγαλοτσιφλικά από την ανατολή του ήλιου ίσαμε τη δύση του… Στεγάζεται συνήθως, μαζί με τα παιδιά του, συντροφιά με τις αγελάδες και τα γαϊδούρια του αφεντικού, σε χωμάτινες καλύβες, χωρίς κανένα οικιακό έπιπλο είτε σκεύος, με μια απλή ψάθα…  Από επίσημες στατιστικές του 1928, ο μέσος όρος ζωής στην Αίγυπτο δεν ξεπερνούσε τα 35 χρόνια…»

Ο Γιάννης Κρητικός, φίλος και συνοδοιπόρος του Τσίρκα σημειώνει πως «ο Τσίρκας είναι εκείνος που περισσότερο από όλους τους άλλους Έλληνες συγγραφείς είδε «εξ επαφής» την εξαθλίωση του αιγυπτιακού λαού»

Και συμπληρώνει:

«Μέχρι το Ντεϊρούτ, η συγγραφική του δραστηριότητα δεν ήταν ακόμη προσγειωμένη στην αιγυπτιακή πραγματικότητα. Εκεί στο Ντεϊρούτ, είδε φοβερά πράγματα, είδε παιδάκια να ασφυκτιούν μέσα σ’ ένα σύννεφο σκόνης του βαμβακιού που εκκοκκίζεται. Παιδάκια τα οποία μερικούς μήνες μονάχα άντεχαν αυτή τη ζωή και ύστερα πέθαιναν ή αρρώσταιναν και δεν τα ξανάβλεπε κανένας. Άνδρες οι οποίοι βαστούσαν λίγο περισσότερο, μερικά χρόνια. Ε, αυτά οπωσδήποτε ξύπνησαν τη συνείδησή του»

Από μια αφήγησή του Τσίρκα στον Κώστα Κουλουφάκο- διαβάζουμε:

«Ο πρώτος άνθρωπος που σηκωνόταν πριν από τα ξημερώματα ήταν η μάνα. Αυτή έπρεπε να παύει στο χωράφι και να κάνει γεωργική δουλειά. Ο πατέρας σηκωνόταν ύστερα από τη μάνα γιατί έπρεπε να πάει στο εργοστάσιο και τα παιδιά, από5-6 χρονών, έπρεπε και αυτά αν πάνε να δουλέψουν στο εργοστάσιο. Και επειδή δεν υπήρχε πια και κανείς να τα ξυπνήσει, η μάνα είχε φύγει, ο πατέρας είχε φύγει, γυρνούσε ο επιστάτης μ’ ένα τύμπανο μεγάλο, και με τους χτύπους του τυμπάνου έπρεπε να ξυπνήσει τα παιδιά. Κι όταν δεν ξυπνούσαν, τα ξυπνούσε με μια βουρδουλιά για να πάνε στο εργοστάσιο αν δουλέψουν».

Το ξύπνημα της συνείδησής του γίνεται ολοφάνερο και σε πολλά από τα ποιήματα των Φελάχων, ενίοτε σκληρά και σπαρακτικά όπως το «Μοιρολόι» που είναι αφιερωμένο «σ’ ένα νέο που τον μάγκωσε η πρέσα»

Στίχοι που είναι κοντά στον «Επιτάφιο» του Ρίτσου που γράφεται την ίδια περίοδο.

Κι εδώ μια μάνα θρηνεί

Έτσι που γίνεις γιόκα μου, πώς να σε κλάψω;

Πώς να σε ντύσω του στερνού ταξιδεμού τα ρούχα;

 

Σε πάτησεν η μάκενα κ’ εχύθην ο χυμός σου

σάμπως σακούλι κόκκινα ρόδια γεμάτο…

 Ο ίδιος ο Τσίρκας γράφει:

«Ένα σημαντικό μέρος του έργου μου είναι ένα είδος συνηγορίας: υπερασπίζεται τους Αιγύπτιους, τους φελάχους, τους εργάτες, τους τεχνίτες, τους μικρεμπόρους, του αγώνες τους για ανεξαρτησία κι ελευθερία, προβάλλει τα εθνικά χαρακτηριστικά τους: είναι ανεκτικοί, φιλόξενοι, χαρούμενοι και γενναιόδωροι. Άλλωστε, ανάμεσα στον Καβάφη μου και στις Πολιτείες, έγραψα το 1956 και δημοσίευσα, στην Αθήνα, το 1957 μια νουβέλα, τον Νουρεντίν Μπόμπα. Αυτό λοιπόν ο βαρκάρης του Νείλου που παίρνει μέρος στην εξέγερση του 1919, που αγωνίζεται εναντίον των Άγγλων και των πασάδων τσιφλικάδων προδίδεται από έναν Έλληνα τοκογλύφο και τη στιγμή που πρόκειται να τον κρεμάσουν, εξαφανίζεται, γίνεται θρυλική μορφή…

…Η νουβέλα γράφτηκε μέσα σε δέκα μέρες, αμέσως ύστερα από την εθνικοποίηση της διώρυγας του Σουέζ, μέσα στην έξαρση και την αγωνιώδη αναμονή της αντεπίθεσης από τις δυνάμεις που προστάτευαν τα συμφέροντα των ευρωπαίων μετόχων της Διώρυγας…» (Από άρθρο του Miguel Castillo Didier/ Οι Ακυβέρνητες Πολιτείες και η κριτική -εκδόσεις Κέδρος)

Ο Τσίρκας είναι και βαθύς γνώστης της σύγχρονης ιστορίας της Αιγύπτου, κάτι που γίνεται φανερό και στη μελέτη του «Ο Καβάφης και η εποχή του» ένα κομβικό έργο που βάζει τη λογοτεχνική κριτική και ανάλυση σε άλλο επίπεδο.

Σε αυτή την ιστορία, την ατμόσφαιρα και το κοινωνικό περιβάλλον, αναζητά άλλωστε ένα από τα περίφημα «κλειδιά» της ερμηνείας του μεγάλου Αλεξανδρινού.

Από τα πολλά διηγήματά του τα οποία αναφέρονται ή περιγράφουν τη ζωή σε διάφορες περιοχές της Αιγύπτου θα ήθελα να ξεχωρίσω ένα από τη συλλογή «Αλλόκοτοι άνθρωποι» που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1944 και τώρα περιλαμβάνεται στον τόμο των «Διηγημάτων» του.

Είναι το «Δέντρο», το οποίο πιθανότατα έχει και αυτοβιογραφικά στοιχεία. Περιγράφει μερικά δέντρα που συνδέθηκαν με τη ζωή του: Έναν πανύψηλο, γέρικο, αναμαλλιάρη ευκάλυπτο που βρισκόταν στο Κάιρο, στην πλατεία Ισμαηλίας. Ένα άλλο δέντρο στη Ρόντα, «ο καλύτερος σύντροφος των παιδικών του χρόνων». «Καθισμένος στη ρίζα του κάπνισα τα πρώτα μου τσιγάρα. Εκεί ονειροπόλησα κι εκεί έκλαψα». Στην ίδια όχτη με το μέγαρο του Μωχάμετ Άλυ. Κι άλλο ένα στο Ράμλι, ανάμεσα Σουτς και Τζανακλή… «Μικροί το λέγαμε το «Πεύκο». Έτσι το ξέρει όλη η γειτονιά, ένα γύρω… Ένα δειλινό ξεκίνησα συγκινημένος σα αν πήγαινα σε προσκύνημα. Το είδα πάντα ίδιο…» Στο διήγημα εμφανίζεται κι ένα τεράστιο δέντρο σε μια μικρή πόλη της Άνω Αιγύπτου που δεν κατονομάζεται. Ένα δέντρο όπου βρίσκουν ξεκούραση και δροσιά εργάτες και στρατοκόποι. Και μια μέρα το μαχαιρώνουν για να ξεραθεί. Εμπόδιζε να θαυμάζει κανείς την έπαυλη μιας «Κυράς», που ήταν και Ελληνίδα. Ο Τσίρκας δεν διστάζει να τα βάλει και με τους δικούς μας όταν αδικούν φύση και ανθρώπους.  

Αφήνοντας τα «Διηγήματα» πηγαίνω στην εκπληκτική Αριάγνη, τον δεύτερο τόμο της Τριλογίας του. Οι σελίδες για το Κάιρο, για τη γειτονιά όπου ζουν φτωχοί Έλληνες κι Αιγύπτιοι μαζί είναι πραγματικά αριστουργηματικές. Ο συγγραφέας με μοναδικό ρεαλισμό, γνώση και ευαισθησία προσεγγίζει ακόμη και τα πιο σκοτεινά πάθη. Οι άνθρωποι, τα δρομάκια, τα σπίτια ζωντανεύουν μοναδικά. Με την πανταχού παρούσα Ιστορία  που σημαδεύει τις ζωές των ανθρώπων.

Η Αριάγνη, αναδεικνύεται σε μια από τις πιο σημαντικές και εμβληματικές μορφές/ ηρωίδες της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας.

Είναι φανερή και η βιωματική σχέση του συγγραφέα με τον τόπο.

Αντιθέτως, όταν ο ήρωάς του φθάνει στην Αλεξάνδρεια, στη «Νυχτερίδα», αφηγείται:

«…Την Αλεξάντρεια δεν την ήξερα καλά. Κι όμως η μάνα εκεί γεννήθηκε, εκεί την παντρεύτηκε ο πατέρας και την έφερε νιόνυφη στη Κηφισιά. Αλλά τι να μου κάνει ένας μήνας πέρυσι το φθινόπωρο; Για αν γνωρίσω μια τέτοια πόλη εγώ χρειάζομαι μήνες, πολλές μέρες αδειανές. Να τριγυρίζω άσκοπα, να παίρνω δρόμους που δεν ξέρω που βγάζουνε, να κάνω ανακαλύψεις…»

Κι όμως, παρά τα όσα  γράφονται στο πρώτο κεφάλαιο, εμείς ως αναγνώστες θα πάρουμε μια μεγάλη γεύση της πόλης. Θα τη ζήσουμε. Θα μάθουμε μερικά μυστικά της. Θα γνωρίσουμε τους ανθρώπους της.

Όταν κυκλοφορεί η Νυχτερίδα το 1965, ο Τσίρκας έχει πια εγκατασταθεί -δυο χρόνια πριν- μόνιμα στην Ελλάδα.

Και κάπου εδώ λέω κι εγώ να σταματήσω την περιπλάνηση στην Αίγυπτο του Τσίρκα που δυστυχώς έχω γνωρίσει μόνο μέσα από βιβλία…

Θα μπορούσα ίσως να παραλλάξω τα λόγια που έγραψε εκείνος για τον Καβάφη στην Επιθεώρηση Τέχνης το 1963, βάζοντας το δικό του όνομα:

«Σ’ ολόκληρη τη ζωή του ο Καβάφης έμεινε πιστός στην Αίγυπτο, στο λαό και τη γη της, στο γάλα που βύζαξε. Αν η πρώτη υπεύθυνη πράξη του όταν ενηλικιώνεται είναι ν’ αποκηρύξει την προστασία των καταχτητών της Αιγύπτου και να «επιστρέψει» στην ελληνική ιθαγένεια, μια από τις τελευταίες του ήταν κ’ η προσπάθειά του να επιτύχει την προσέγγιση των Αιγυπτίων και των Ελλήνων συγγραφέων.

«Ας ελπίσουμε, έγραφε, ν’ αναλάβουν αραβομαθείς Έλληνες της Αιγύπτου να γνωρίσουν στον ελληνικόν κόσμο την σύγχρονην αραβική λογοτεχνία της Αιγύπτου, τουλάχιστον στις κύριες γραμμές της».

Πράγμα που δυστυχώς δεν έγινε. Όμως δεν έγιναν τόσα και τόσα. Εκείνος, βέβαια, όπως μπορούσε, όσο μπορούσε κι όποτε μπορούσε κάτι έκανε. Εκείνος τα τροφεία του, τ’ ανταπέδιδε….»

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Με έκπληξη διάβασα σε σχετικό αφιέρωμα της σελίδας «ΠΑΛΙΑτζούρες» στη μνήμη του Στρατή Τσίρκα (γεννήθηκε στις 10/23 Ιουλίου στο Κάιρο) πως ο μεγάλος μας συγγραφέας έμεινε… άστεγος:

«…Θυμίζουμε ότι στη μνήμη του Στρατή Τσίρκα, συγγραφέα ανάμεσα στα των εμβληματικών βιβλίων “Η εποχή του Καβάφη” και “Ο πολιτικός Καβάφης”, είναι αφιερωμένη μία αίθουσα στο Μουσείο Καβάφη στην Αλεξάνδρεια με υλικό που εξασφάλισε ο Κωστής Μοσκώφ από το Σύλλογο Φίλων του Στρατή Τσίρκα, ένα χρόνο μετά τα εγκαίνια του Μουσείου Καβάφη,πριν τριάντα χρόνια, τιμώντας μ’ αυτόν τον τρόπο τον Αιγυπτιώτη λογοτέχνη που με το έργο του φώτισε το έργο του Αλεξανδρινού ποιητή. Είναι γνωστό πως επιθυμία του ήταν να αγοραστεί το σπίτι που γεννήθηκε ο Τσίρκας στο Κάιρο και να δημιουργηθεί ανάλογο Μουσείο, αλλά δεν έγινε εφικτό λόγω έλλειψης κονδυλίων.

Δυστυχώς, η Αίθουσα Στρατή Τσίρκα δεν “χωρούσε” στην πρόσφατη αποκατάσταση του Μουσείου Καβάφη από το Ίδρυμα Ωνάση και το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού και με συνοπτικές διαδικασίες της έγινε έξωση. Αυτό θα μπορούσε να γίνει κατανοητό ως ένα βαθμό, αν είχε γίνει παράλληλα, με σεβασμό, η πρόβλεψη στέγασης του υλικού σε άλλο χώρο προσβάσιμο στο κοινό, τιμώντας την προσφορά του. Φευ! Ο μεγάλος άστεγος λοιπόν, Στρατής Τσίρκας λάμπει στο πάνθεον της Ελληνικής Γραμματείας και στις αποθήκες, πλέον, του Παραρτήματος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού στην Αλεξάνδρεια.. Ελπίζουμε ότι το υλικό θα παραχωρηθεί σε όποιον φορέα μπορεί κι επιθυμεί να τιμήσει τον Αιγυπτιώτη λογοτέχνη…»

(«Δρόμος της αριστεράς», 23 Ιουλίου 2024)

Από τον φάκελο του. Αναφέρεται ως Αιγύπτιος…

«Την 6/9/ 54 αφίχθη ενταύθα με Αιγυπτιακόν διαβατήριον ο Αιγύπτιος Χατζηανδρέας Ιωάννης. Εις το Αεροδρόμιον εδήλωσεν ότι θα καταλύση εις το ξενοδοχείον Αthenee Palace επί της οδού Κολοκοτρώνη αριθμ.1 Είναι υπάλληλος της Εταιρείας Δερμάτων Χαλκούση εδρεούσης εν Αλεξανδρεία και συγγραφεύς. Εις το ανωτέρω ξενοδοχείον δεν κατέλυσεν αλλά διέμεινεν επ΄ ολίγας ημέρας εις το σπίτι του κομμουνιστού συγγραφέως Καζαντζάκη εν Αιγίνη και έπειτα εις το σπίτι της κυρίας Καράλη, ηθοποιού εν Μαγκουφάνα. […] Χθες εδήλωσεν εις γνωστόν του πρόσωπον ότι θα εγκαθίστατο εις το ξενοδοχείον Αthenee Palace. Ούτος έχει συγγράψει το βιβλίο «Ύπνος του θεριστή» καθαρώς κομμουνιστικόν του οποίου δέκα (10) αντίτυπα ευρίσκονται εις την βιτρίναν του Βιβλιοπωλείου Παπαδημητρίου επί της οδού Λυκούργου αρ.10.

Χαρακτηριστικά: Ηλικίας περίπου 40 ετών, υψηλός (1.80 μ), μελαχρινός, γκρίζα μαλλιά, ευθυτενής.

Παρ΄ ημίν δεν έχει φάκελλον ουδέ φέρεται ως διαμένων εις ξενοδοχείον Athenee Palace

20/9/54

Β.Λάμπρου υπ.Α΄

Χρησιμοποιεί το ψευδώνυμον «Τσίρκας Στρατής»