Χανιά: Τρεις εισηγήσεις για τον Κώδικα της Λέρου

Στο Koukoubook με Δώρα Ανδρεαδάκη, Γιούλα Κανιτσάκη, Στέλλα Αλιγιζάκη

Την προηγούμενη Παρασκευή βρέθηκα στα πρώιμα Ανοιξιάτικα Χανιά και το βραδάκι παρουσιάσαμε τον "Κώδικα της Λέρου" στο πολύ όμορφο και φιλόξενο βιβλιοπωλείο Koukoubook ( Μπονιαλή 11- 19, Χανιά)

Μαζί μου ήταν:

Στέλλα Αλιγιζάκη, φιλόλογος -ιστορικός

Δώρα Ανδρεαδάκη, αρθρογράφος parents24.gr

Γιούλα Κανιτσάκη, φιλόλογος -μέλος θεατρικών ομάδων

Οι τρεις εισηγήτριες μίλησαν η κάθεμιά με τον δικό της ξεχωριστό τρόπο για το βιβλίο κι έτσι τους ζήτησα να δημοσιεύσω στην Παραμυθοκουζίνα τις ομιλίες τους, που συνέλαβαν ακόμη κια τις πιο λεπτές αποχρώσεις του μυθιστορήματος.

Τις παραθέτω με τη σειρά που παρουσιάστηκαν:

Δώρα Ανδρεαδάκη, αρθρογράφος parents24.gr

Παρουσίαση βιβλίου: ‘’Ο Κώδικας της Λέρου, περιπέτεια στο νησί της Άρτεμης’’

Συγγραφέας: Κώστας Στοφόρος

Η πιο όμορφη θάλασσα
είναι αυτή που δεν έχουμε ακόμα ταξιδέψει.

Τα πιο όμορφα παιδιά δεν έχουν μεγαλώσει ακόμα.

Τις πιο όμορφες μέρες μας
δεν τις έχουμε ζήσει ακόμα

Κι αυτό που θέλω να σου πω,
το πιο όμορφο απ’ όλα,
δε στο `χω πει ακόμα.

Το ποίημα αυτό, του Τούρκου ποιητή Ναζίμ Χικμέτ μεταφρασμένο από τον Γιάννη Ρίτσο, σε προϊδεάζει για κάτι πολύ όμορφο από τη πρώτη κιόλας σελίδα του βιβλίου… 

Το βιβλίο ‘’Ο Κώδικας της Λέρου’’ του Κώστα Στοφόρου είναι ένα εξαιρετικό εφηβικό –και όχι μόνο- βιβλίο που τα έχει όλα. Η περιπέτεια, το μυστήριο, η αγωνία, η συγκίνηση, οι ανατροπές αλλά και οι πρώτοι έρωτες δεν λείπουν από αυτό το βιβλίο. Ολοζώντανες περιγραφές τοπίων και αναπαραστάσεις, σε εξιτάρουν και σε μεταφέρουν εκεί νοερά. 

Καλογραμμένο, με ενδιαφέρουσες ιστορικές, πολιτιστικές και αρχιτεκτονικές αναφορές, αλλά και στοιχεία από την ελληνική μυθολογία μας. Λόγω της δεύτερης ιδιότητάς του, ως δημοσιογράφος, ο συγγραφέας με μαεστρία στη συγκέντρωση πληροφοριών, αλλά δίχως ίχνος διδακτισμού, πλάθει ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα που σε καθηλώνει. 

Μια παρέα παιδιών που γνωρίσαμε στο προηγούμενο βιβλίο του συγγραφέα, ‘’Η Κούπα του Πτολεμαίου’’ (εκδόσεις ιπτάμενο κάστρο), ταξιδεύει για διακοπές στην όμορφη Λέρο. Στο προηγούμενο βιβλίο, η ίδια παρέα, που βρισκόταν για διακοπές στο Πόρτο Ράφτη, βρέθηκε αντιμέτωπη με μια συμμορία αρχαιοκάπηλων για την περίφημη Κούπα του Πτολεμαίου. Στον ‘’Κώδικα της Λέρου’’, η παρέα αυτή, δηλαδή ο Δημήτρης με την αδερφή του την Αντιγόνη, η Ζηνοβία με τον αδερφό της τον Γιάννη και η Κατερίνα με την μικρότερη αδερφή της, την επτάχρονη Ζωή, μαζί με δύο καινούργια παιδιά, τον Ιάσωνα και τον αδερφό του τον Σάββα, ξεναγούνται στο νησί της Άρτεμης από τον παππού Λευτέρη. Με το τρελό του αυτοκίνητο, το περιβόητο κάμπριο και παρέα τα αγαπημένα του εγγόνια και τους φίλους τους, ο παππούς Λευτέρης, αρχίζει όλο καμάρι, την ξενάγηση του νησιού… 

Κατά την μεταφορά τους στο νησί της Λέρου λοιπόν και ενώ βρίσκονταν ακόμα μέσα στο πλοίο της γραμμής, ο δεκάχρονος Ιάσονας που λατρεύει να λύνει μυστήρια και ο οποίος -ξέχασα να σας πω- συστήθηκε στα παιδιά σαν ιδιωτικός ντεντέκτιβ, παρατηρεί δυο περίεργους τύπους να συνομιλούν μεταξύ τους για τον ‘’Κώδικα της Λέρου’’ και υποψιάζεται από τις κινήσεις τους, πως κάτι πολύ ύποπτο συμβαίνει με τον κώδικα αυτόν…

Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως ‘’Ο Κώδικας της Λέρου’’ είναι ένα ξεχωριστό βιβλίο, της βιβλιοθήκης της Παναγιάς του Κάστρου, που περιλαμβάνει ενδιαφέροντα στοιχεία και γεγονότα της καθημερινής ζωής του νησιού. Η βιβλιοθήκη ανήκε στη σχολή του μοναχού Δαμασκηνού, η οποία λειτουργούσε στην Παναγιά του Κάστρου και στην οποία οι μαθητές διδάσκονταν από τον ίδιο τον Δαμασκηνό γραμματική, φιλοσοφία και θεολογία. Ο συγγραφέας παντρεύει σε αυτό το σημείο την πραγματικότητα και την μυθοπλασία και επινοεί έτσι ένα μυθιστόρημα που σε συνεπαίρνει. Οι ιστορικές και πολιτιστικές αναφορές κεντρίζουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη και τον παρακινούν να ψάξει για περισσότερα στοιχεία στα ήδη αναφερόμενα από τον συγγραφέα. 

Επιστρέφοντας τώρα στο βιβλίο, ο δεκάχρονος Ιάσονας θα εκμυστηρευτεί αρχικά το μυστικό του στην κατά ένα χρόνο μεγαλύτερή του Αντιγόνη, που αγαπάει πολύ τα βιβλία, ξέρει Ιταλικά αλλά της αρέσουν εξίσου και τα μυστήρια τα οποία λατρεύει να ξεδιαλύνει. Θα βρει έτσι τα πρώτα στοιχεία για τον ‘’Κώδικα της Λέρου’’ ψάχνοντας στα βιβλία της γιαγιάς Ζωής. Αργότερα, θα αποκαλύψουν το κρυφό μυστικό τους και στη συνομήλικη φίλη της Αντιγόνης, την Κατερίνα. Η ιστορία από κει και πέρα για την διαλεύκανση του μυστηρίου εξελίσσεται παράλληλα με τις διακοπές των παιδιών…  

Ταυτόχρονα όμως, διαδραματίζεται με ένα πολύ εύστοχο τρόπο και η ιστορία με τον μικρό Ελίας, έναν μικρό πρόσφυγα από την Συρία. Η σκηνή που οι γονείς του τον κρατάνε επιτέλους στα χέρια τους ύστερα από ώρες μεγάλης αγωνίας, ιδιαίτερα δυνατή και συγκινητική, αποκαλύπτει στους νεαρούς αναγνώστες το μέγεθος του προβλήματος. Η αντίδραση των ανθρώπων του νησιού και των εθελοντών ωστόσο, όντες ευαισθητοποιημένοι και συμμεριζόμενοι το δράμα των προσφύγων, περνάει ένα πολύ ελπιδοφόρο μήνυμα, υπενθυμίζοντας την αναγκαιότητα για αλληλεγγύη. (σελ. 94-97 για ανάγνωση)

Οι όμορφες περιγραφές των τοπίων και οι αναφορές σε τοπικά εδέσματα ωστόσο, δοσμένες με ένα πολύ ιδιαίτερο τρόπο, φανερώνουν την αγάπη του συγγραφέα για το νησί αυτό. Διαβάζοντάς το, θες να δεις και εσύ από κοντά το Λακκί, το μεγαλύτερο φυσικό λιμάνι της Μεσογείου, να επισκεφτείς τα Άλιντα, το Παντέλι και τα δυο Λισκάρια και να βουτήξεις στα κρυστάλλινα νερά τους, να καθίσεις στην πρωτεύουσα του νησιού, τον Πλάτανο, για ουζάκι και σπινιάλο, να διαβείς το τσιμεντένιο δρομάκι που σε βγάζει στο λευκό εκκλησάκι του Αγίου Ισιδώρου, να ανεβείς στο κάστρο της Παναγίας και να αντικρίσεις από κει τη θέα στο Αιγαίο, να παρευρεθείς στο ξακουστό πανηγύρι του δεκαπενταύγουστου ακούγοντας σαντούρι και να γλυκαθείς τρώγοντας λέρικα πουγκάκια. 

Καθώς διαβάζεις το βιβλίο αυτό τα συναισθήματά σου εναλλάσσονται διαρκώς. Αφουγκράζεσαι την ανησυχία των ηρώων, θυμώνεις με τις δόλιες ενέργειες των αδίστακτων κακοποιών, χαίρεσαι και συγκινείσαι με την τύχη του μικρού Ελίας, αγωνιάς, λυπάσαι και προβληματίζεσαι μαζί. 

Η ανεμελιά των παιδιών, τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα, τα τραγούδια και οι στίχοι, οι αναφορές σε βιβλία και συγγραφείς, προσδίδουν αν μη τι άλλο μια ευχάριστη νότα στην όλη πλοκή. Επιπλέον γέλιο, προκαλούν οι αμήχανες σκηνές των ενηλίκων, όταν οι ίδιοι ζηλεύουν, αφήνουν υπονοούμενα και συμπεριφέρονται με τρόπο αφελή, κάνοντας έτσι τα παιδιά να απορούν…

Στα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου, οι εξελίξεις διαδραματίζονται παράλληλα κορυφώνοντας έτσι την αγωνία του αναγνώστη. Από τη μία βλέπουμε τα παιδιά, τον Ιάσονα, τον Σάββα και την Κατερίνα εγκλωβισμένα σε ένα τούνελ να προσπαθούν να βρουν διέξοδο και από την άλλη παρακολουθούμε τους κακούς της υπόθεσης, τον Βέλγο μεγιστάνα Κουρτ Βίντερ και τον πιστό σωματοφύλακά του Βολφ, να ανακρίνονται από τους αστυνομικούς του νησιού για το πώς βρέθηκε το περίφημο έγγραφο στα χέρια τους, αλλά κυρίως για να τους αποκαλύψουν πού βρίσκονται τα τρία παιδιά (σελ.199-200). Σε παράλληλο χρόνο οι αδίστακτοι συνεργάτες του Βίντερ, ο Λεριός Σταμάτης Πάτσης, ή αλλιώς Ανέστης και ο Ιταλός Τζιανκάρλο Αμέλιο  κρατούνται στο αστυνομικό τμήμα για παράνομη οπλοφορία και ως ύποπτοι για την απαγωγή των τριών παιδιών (σελ.208). Λίγο πιο πέρα, στο σπίτι του παππού και της γιαγιάς, οι φίλοι και οι οικογένειες των παιδιών περιμένουν με αγωνία να ακούσουν ένα ευχάριστο νέο για την τύχη τους...

Αρκετά είναι τα σημεία που συνδέουν το βιβλίο αυτό με το προηγούμενο κάνοντας ευχάριστες αναδρομές και υπενθυμίζοντάς μας γεγονότα που συνέβησαν το προηγούμενο καλοκαίρι στο Πόρτο Ράφτη. Το όνομα της βάρκας του παππού, που βρίσκεται στο Πόρτο Ράφτη φέρει επάνω της το όνομα του Καλλικάρη, μιας πηγής που βρίσκεται στη Λέρο. Η αγάπη της Ζηνοβίας για τον Δημήτρη που ξεκίνησε το προηγούμενο καλοκαίρι και σε αυτό το βιβλίο κορυφώνεται σε μια ρομαντική βόλτα στον Άγιο Ισίδωρο όπου για πρώτη φορά νιώθουν μάλλον το ίδιο συναίσθημα (σελ.64). Η Κατερίνα, θα βρει πληροφορίες στο internet, όπως είχε κάνει και πέρυσι για τη κούπα του Πτολεμαίου. Η επτάχρονη Ζωή θα συναντήσει τυχαία στη παραλία ‘’Δύο Λισκάρια’’ τρεις φίλες της από το Πόρτο Ράφτη. Ο Αντώνης ο λιμενικός, ο οποίος είχε σώσει τον Δημήτρη στο Πόρτο Ράφτη αλλά πλέον ζει στη Λέρο, έχει και εδώ πρωταγωνιστικό ρόλο. Και βέβαια ο κακός της υπόθεσης, ο Βέλγος Μεγιστάνας Κουρτ Βίντερ  που εμφανίζεται ξανά με τον Μαύρο Κύκνο, το πολυτελές ιστιοφόρο του, για να παρευρεθεί, όπως ισχυρίζεται, στο πανηγύρι του νησιού. (σελ.142).  

Ένα βιβλίο για ένα σημαντικό έγγραφο της ιστορίας της Λέρου που προσπαθεί να διαφυλάξει μία παρέα παιδιών, ένα μικρό προσφυγόπουλο από την Συρία, μια αδίστακτη συμμορία, ένα πηγάδι, ένα κλεμμένο ταξί και μια κρυμμένη σπηλιά, συνδυάζονται με δεξιοτεχνία και πλέκουν μια ιστορία που διαβάζεται απνευστί. Ένα μυθιστόρημα που μυρίζει θάλασσα και αλμύρα. Καλοκαιρινό και νοσταλγικό, θα θυμίσει σίγουρα στον ενήλικα κάτι από τα παλιά…   

Θα ήθελα να κλείσω την παρουσίαση αυτή με την ευχή να γράφονται συχνά, τέτοια αξιόλογα παιδικά βιβλία. Βιβλία που ψυχαγωγούν και τροφοδοτούν το μυαλό με χρήσιμες πληροφορίες, που καλλιεργούν τη φαντασία και ενισχύουν την ενσυναίσθηση, που υμνούν τη φιλία και την αλληλεγγύη και προβληματίζουν. Βιβλία που πάνω από όλα όμως, λειτουργούν ως έναυσμα για να αγαπήσουν τα παιδιά το βιβλίο!      

 Γιούλα Κανιτσάκη, φιλόλογος -μέλος θεατρικών ομάδων (η κυρία Κανιτσάκη διάβασε με υπέροχο τρόπο και αποσπάσματα του βιβλίου, διανθίζοντας την ομιλία της)

Ο Κώδικας της Λέρου. Περιπέτεια στο νησί της Άρτεμης!

Παρουσίαση.

Καλησπέρα  σας και από έμενα.

Το απόλυτο καλοκαιρινό όνειρο! Το απόλυτο παιδικό καλοκαιρινό όνειρο! Τρία παιδιά, δύο κορίτσια και ένα αγόρι ετοιμάζονται να βουτήξουν στην θάλασσα πηδώντας από μερικά βράχια. Το στιγμιότυπο - όπως αποτυπώνεται στο εξώφυλλο του βιβλίου του Κώστα Στοφόρου « Ο κώδικας της Λέρου. Περιπέτεια στο νησί της Άρτεμης» είναι μοναδικό. Τα παιδιά, με φόντο το απέραντο ελληνικό γαλάζιο φαίνονται σαν να αιωρούνται σχεδόν στο χώρο. Αλλά όχι μόνο στο χώρο, αλλά και στον χρόνο, στη μαγική αυτή στιγμή όταν αποχωρίζεσαι την ξεγνοιασιά, την απόλυτη χαρά, την τόλμη και αθωότητα της παιδικής ηλικίας και ετοιμάζεσαι να περάσεις το κατώφλι της εφηβείας που οδηγεί στην ενηλικίωση!

Αλήθεια πως περιγράφεται ο μικρόκοσμος των παιδιών σε σχέση με τον μακρόκοσμο των μεγάλων στην συναρπαστική αυτή ιστορία του Κώστα Στοφόρου; Και είναι άραγε αλήθεια αυτό που αναφωνεί ανά τακτά χρονικά διαστήματα, ως άλλος Οβελίξ, η μικρή Αντιγόνη ότι «Είναι τρελοί αυτοί οι μεγάλοι!»; Σε πρώτη ανάγνωση οι μικροί μας ήρωες, τα τέσσερα ζευγάρια από αδέλφια, ο Δημήτρης και η Αντιγόνη, η Κατερίνα και η Ζωή, ο Γιάννης και η Ζηνοβία, ο Ιάσωνας και ο Σάββας, φαίνεται να πραγματώνουν αυτό  που όλοι θα θέλαμε να ζήσουμε ως παιδιά: βόλτες πάνω στο «κάμπριο» του παππού, μπάνια στα κρυστάλλινα νερά ενός πανέμορφου ελληνικού νησιού- όπως η Λέρος, πεντανόστιμο κολατσιό βγαλμένο μέσα από το καλάθι της γιαγιάς ή και από τον πάτο της θάλασσας, τραγουδιστικοί και κολυμβητικοί διαγωνισμοί, γνωριμία με την τοπική ιστορία, ολονύχτιες κατασκηνώσεις στις παραλίες ( απόσπασμα σελ. 88-89)!

 Και αν όλο αυτό σαν φαίνεται υπερβολικά καλό για να είναι αληθινό, τότε όντως δεν έχετε πέσει έξω! Γιατί η ζωή των μικρών μας ηρώων δεν είναι μια προστατευμένη φούσκα, αλλά είναι ανοιχτή και ευάλωτη σε συναισθηματικές και διανοητικές προκλήσεις, σε κινδύνους άλλοτε φανταστικούς και άλλοτε ακόμα και δυνητικά θανατηφόρους, στη σκληρή συνειδητοποίηση ότι η ζωή μπορεί να είναι εξαιρετικά δύσκολη για πολλούς συνανθρώπους μας.

 Ας ξεκινήσουμε όμως από τα όμορφα. Τα πρώτα σκιρτήματα του έρωτα θα συγκλονίσουν τους νεαρούς μας ήρωες, όπως περιγράφεται σε μια πολύ γλυκιά σκηνή με πρωταγωνιστές το Δημήτρη και τη Ζηνοβία.(απόσπασμα σελ. 62-63). ‘Επειδή όμως το γλυκό μάλλον σ’ αυτή τη ζωή δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το πικρό, έτσι και ο έρωτας πάει παρέα με την ζήλια! Κανείς απρόσβλητος! Ούτε η Ζηνοβία απέναντι στις νεαρές σουηδέζες που γνωρίζουν τον Δημήτρη και το Γιάννη, αλλά ούτε και η ενήλικη Μαρία όταν αναγκάζεται να μοιραστεί τις διακοπές της με τον νεανικό έρωτα του άνδρα της, την Καλλιόπη ή αλλιώς το «Χριστινάκι» από το γνωστό τραγούδι!

Όντως τα παιδία διαθέτουν μεγάλη ευαισθησία και είναι ικανά να βιώσουν έντονα συναισθήματα, όχι μόνο όπως ο έρωτας, αλλά και η συμπόνια και η αλληλεγγύη. Έτσι, κατά την διάρκεια μιας νυχτερινής περιπέτειας, θα έρθουν αντιμέτωπα με την σκληρή πραγματικότητα του πολέμου και της προσφυγιάς. Θα γνωρίσουν τον Ελίας, ένα παιδί της ηλικίας τους από την Συρία, που ναυαγεί στα νερά της χώρας μας σε μια προσπάθεια να αναζητήσει ένα καλύτερο και θεωρητικά ασφαλέστερο μέλλον γι’ αυτόν και την οικογένειά του. (Σχετικό απόσπασμα. Σελ 95-96). Η γνωριμία των παιδιών με τον μικρό Σύριο θα είναι καθοριστική. (απόσπασμα σελ. 98-99).

Και η ζωή εξακολουθεί να δείχνει το αινιγματικό, αλλά και συνάμα επικίνδυνο πρόσωπό της στους μικρούς μας πρωταγωνιστές. Γιατί ας μην ξεχνάμε ότι πέρα από πολλά άλλα, το βιβλίο του Κώστα, είναι και ένα αστυνομικό μυθιστόρημα, που τηρεί όλους τους κανόνες και τις αρχές του σχετικού λογοτεχνικού είδους! Αναγκαίο συστατικό για μια επιτυχημένη αστυνομική ιστορία ένας ευφυής και ιδιόρρυθμος ερευνητής σκοτεινών υποθέσεων. Ποιος καλύτερος από τον δεκάχρονο, αυτοαποκαλούμενο ερασιτέχνη ντετέκτιβ Ιάσωνα; Ο Ιάσωνας πρώτος θα μυριστεί ότι κάτι δεν πάει καλά στο νησί, θα καταναλώσει άπειρες καραμέλες γάλακτος- τον προσωπικό του μαγικό ζωμό, θα συσκεφθεί με τους ανεπίσημους βοηθούς του την Κατερίνα- ειδική στους υπολογιστές, την  μικρή ιστοριοδίφη Αντιγόνη και τον ελαφρώς απρόθυμο αναρριχητή αδελφό του Σάββα και  τέλος θα αντιμετωπίσει με θάρρος την Νέμεσις τους, τον σατανικό μεγιστάνα Κουρτ Βίντερ, ο οποίος με ορμητήριό του το σκάφος του «Μαύρο κύκνο», θα εξαπολύσει τους αδίστακτους του συνεργάτες σε ένα κυνηγητό που παραλίγο να αποβεί μοιραίο για τους αγαπημένους μας ήρωες. Καρδιοχτύπι, αλλά και γέλιο συνυπάρχουν στα ακόλουθα αποσπάσματα. (απόσπασμα σελ. 154-155 και λίγο αργότερα σελ.160)

Πράγματι, οι νεαροί ήρωες θα δικαιώσουν αυτόν ακριβώς τον χαρακτηρισμό τους – ήρωες- επιδεικνύοντας αξιοθαύμαστη ευφυΐα και θάρρος. Ωστόσο, όταν οι καταστάσεις θα φτάσουν στα άκρα, η συνδρομή των μεγάλων θα είναι καταλυτική. Ο παππούς Λευτέρης, ο μπαμπάς Οδυσσέας, ο λιμενικός Αντώνης, αλλά και γενικά όλοι οι ενήλικες της περιπετειώδης μας ιστορίας, θα αναλάβουν δράση, έτσι ώστε να διασωθούν τα παιδιά, να αποκατασταθεί- κατά το δυνατόν- η ηθική τάξη στο νησί, να αποκρυπτογραφηθεί ο κώδικας της Λέρου!

Ο συγγραφέας Κώστας Στοφόρος μας προσφέρει ένα βιβλίο περιπέτειας και προβληματισμού, ιστορικής μνήμης και νόστου, πάλης καλού και κακού, ένα ανάγνωσμα πραγματικά απολαυστικό για μικρούς και μεγάλους. Και για να επανέλθουμε στον αρχικό μας προβληματισμό, φυλλομετρώντας τις σελίδες του «Κώδικα της Λέρου», δεν μπορούμε παρά να συνειδητοποιήσουμε ότι τελικά ο μικρόκοσμος μπορεί και μην διαφέρει και τόσο πολύ από τον μακρόκοσμο. Συναισθήματα και ανησυχίες είναι κοινές για όλους μας, ανεξαρτήτως ηλικίας. Και τι καλύτερο από ένα βιβλίο παιδικής- εφηβικής λογοτεχνίας για να μας θυμίσει ότι το ζητούμενο  ίσως δεν είναι  τόσο τα παιδιά που μεγαλώνουν, όσο οι μεγάλοι που θα έπρεπε να μείνουν για πάντα παιδιά!

Σας ευχαριστώ και καλή ανάγνωση!

-------------------------------------------------------------------------------------------

 Στέλλα Αλιγιζάκη, φιλόλογος -ιστορικός

Αγαπητοί φίλες και φίλοι σήμερα ταξιδεύουμε για τη Λέρο. Δεν ξέρω αν σας βρίσκω απροετοίμαστους για τέτοια ταξίδια και περιπλανήσεις. Μήπως δεν ξέρετε τι να πάρετε φεύγοντας, όπως μαθαίνουν  τα παιδιά στο Μουσείο Σχολικής Ζωής και εκπαίδευσης;  Μήπως δεν ξέρετε τι εφόδια χρειάζεστε για να κάνετε αναρριχήσεις στις πλαγιές, μπάνιο στις παραλίες και καταδύσεις στο βυθό του απέραντου γαλάζιου του Αιγαίου,  αλλά και στα πηγάδια αν χρειαστεί; Μην ανησυχείτε σήμερα σας προτείνουμε ένα αλλιώτικο ταξίδι, για το οποίο δεν θα σας χρειαστούν όλα τα παραπάνω. 

Το ταξίδι μας θα είναι ονειρικό και ασφαλές, αλλά πρωτόγνωρο και πολυδιάστατο ταυτοχρόνως,  με ένα  μοναδικό όχημα:  το βιβλίο του Κώστα Στοφόρου  «Ο κώδικας της Λέρου-Περιπέτεια στο νησί της Άρτεμης».  Πρόκειται για ένα ταξίδι στο χώρο, αλλά και στο χρόνο, στις συνδηλώσεις των πολιτισμών, στις μνήμες των ανθρώπων, αλλά και στα δυσπρόσιτα μύχια της ανθρώπινης  ψυχής.  Θα μάθουμε για την τοπική ιστορία της Λέρου και αλλά και για τη θέση της στη μυθολογία (για την παρθένο θεά του κυνηγιού, τις Μελεαγρίδες και την ατελέσφορη ως σήμερα αναζήτηση του αρχαίου ναού), για τον ιστορικό Κώδικα της Λέρου, αλλά και για την ιταλική κατοχή των Δωδεκανήσων. Θα μυηθούμε στο λαϊκό της πολιτισμό, θα αφεθούμε στη μαγεία της φύσης και των ανθρώπων  της. Θα μιλήσουμε για το χθες  μέσα από  το σήμερα, στη διαλεκτική τους  συνύπαρξη, γιατί το ένα με θαυμαστό τρόπο δένεται με το άλλο, τόσο στη ζωή μας όσο και στο βιβλίο.  

Σας προειδοποιώ,  δεν θα σας λείψει η πολιτική, ο προβληματισμός, η σύνδεση με την επικ

ιρότητα των ημερών μας. Παρόντα τα πανηγύρια και  κοινωνική ζωή, οι δημοσιοσχεσίτικες  αναρριχήσεις επιτηδείων, οι αρχαιοκάπηλοι και οι δουλέμποροι, οι άγγελοι των προσφυγόπουλων αλλά και τα πνευματικά ιδρύματα  του νησιού των ημερών μας, η Λεριακή Εστία, η Βιβλιοθήκη  της Λέρου. Αυτά μαζί με το Δήμο του νησιού  τίμησαν το συγγραφέα πρόσφατα για την προβολή του τόπου τους μέσα από τούτο το ανάγνωσμα που θα το αδικήσουμε αν το κατατάξουμε στην παιδική και εφηβική λογοτεχνία μόνο αγνοώντας την πολυδιάστατη δυναμική του, στο χώρο των ταξιδιωτικών και ιστορικών εντύπων. 

Η μορφή του αστυνομικού μυθιστορήματος αποδίδετα ι με επιλογή τριτοπρόσωπης αφήγησης και παντογνώστη αφηγητή. Πρωταγωνιστές στη μυθοπλασία, ξεναγοί μαζί με αυτόν  στην περιήγηση, αλλά και θεματοφύλακες της νομιμότητας, των ιερών και των δικαίων οι μικροί ήρωες, γνωστοί και από προγενέστερες συναφείς αφηγήσεις στην κούπα του Πτολεμαίου, πρόσφατα εκδομένο βιβλίο του συγγραφέα. 

 «Πώς να κρυφτείς απ’ τα παιδιά; Έτσι κι αλλιώς τα ξέρουν όλα.» Τα διακρίνουν στο ξετύλιγμα μιας μυστηριακής ατμόσφαιρας, που σκιαγραφείται περίτεχνα διεγείροντας  αισθήσεις και διαισθήσεις  με αγωνία, διακριτικό χιούμορ και  «άστοχα ερωτήματα». Πρόκειται για τα ερωτήματα που βρίσκουμε συχνά  εμείς οι φιλόλογοι και τα κρατούμε σαν τον μίτο της Αριάδνης στην εξερεύνηση του  «Λαβυρίνθου» των νοημάτων του κόσμου της λογοτεχνίας και του πνεύματος γενικότερα. 

Όμως δεν έχει η γραπτή αφήγηση -  και αυτή είναι η επιτυχία του Κώστα Στοφόρου - την πλήξη της διδασκαλίας των τυπικών φιλολογικών μαθημάτων, που όσο και αν εμείς την αρνούμαστε, οι μαθητές μας την επιβεβαιώνουν κάθε φορά που τους ρωτούν οι δημοσιογράφοι ή τυχαίοι συζητητές  τι γιορτάζουμε την 28^η Οκτωβρίου, τι γνωρίζετε για το μνημείο της γειτονιάς σας , πώς εξηγείτε την άνθηση της αρχαιοκαπηλίας. Τι δένει άραγε όλα αυτά τα φαινομενικά ασύνδετα στοιχεία στην αφήγηση ενός παιδικού – εφηβικού αναγνώσματος; Τι είναι αυτό που το καθιστά μαγικό και ενδιαφέρον; 

Ο ζωντανός λόγος, η  ανεπιτήδευτη αλλά καλλιεργημένη γραφή, η γλώσσα της προφορικής ομιλίας, με τη ζωντάνια της διακριτικής  αποθησαύρισης διαλεκτικών στοιχείων, άλλοτε τοπωνυμίων και άλλοτε ορολογίας του ουζερί, του ψαροκάϊκου, της  γλώσσας της καθημερινότητας. Διαχωρίζονται έτσι παρώνυμα, διδάσκονται νεολογισμοί και λόγιες εκφράσεις, παίζεται με θαυμαστό τρόπο το παιχνίδι των λέξεων, διασκεδαστικό και αξιομνημόνευτο. 

Οι περιγραφές είναι ευχάριστες και ζωντανές, σύντομες όμως όπως ταιριάζει στην εποχή της εύκολης αποτύπωσης των εικόνων, γιατί ο Παπαδιαμάντης άλλην εποχή έζησε και ο Μυριβήλης αλλιώς θέλησε να αποδώσει τη δική του εμμονή στη θάλασσα. Πιστέψτε με δεν είναι ιστορικό άλμα και ανόσια σύγκριση η συσχέτιση ονομάτων ανθρώπων που ύμνησαν το γαλάζιο του Αιγαίου  σε άλλες ιστορικο κοινωνικές πραγματικότητες. Η Λέσβος, η Σκιάθος , η Λέρος έχουν το ίδιο γαλάζιο, την ίδια μαγεία, την ίδια γοητεία αιώνες τώρα από την εποχή της Σαπφώς, είτε της αρχαίας είτε της Δασκάλας με τα χρυσά μάτια  - όποια θέλετε σκεφτείτε -   ως τις μέρες μας.  Και ποια είναι τα μέσα για να το επιβεβαιώσουμε; Η λογοτεχνία κυρίως. 

Η λογοτεχνία, που συχνά μας ανοίγει τα μάτια να δούμε αλλιώς τον κόσμο, τον πολιτισμό και βεβαίως τα μνημεία. Πώς θα τη μάθουμε  την ιστορία τους  εμείς;  Μελετούμε, ερευνούμε, ακούμε και ψάχνουμε : αυτή είναι η μέθοδος συλλογής του υλικού για το συγγραφέα του βιβλίου μας. Αγαπημένα πρόσωπα , καθοδηγητές των αναζητήσεων απλώς έχουν τη δική τους συμβολή και ίσως εγγυώνται την ανάδυση της προσωπική βιωματικότητας  και της συναισθηματικής  του φόρτισης  κατά την έρευνα. 

Η ιδιαιτερότητα του βιβλίου που σας παρουσιάζουμε σήμερα βρίσκεται στην εμπνευσμένη και μοναδική μαεστρία του συγγραφέα  να μεταπλάσει αυτές τις ιστορικές υπομνήσεις σε ευχάριστο αφήγημα. 

Η Παναγιά του Κάστρου, ο Κώδικας της Λέρου, τα κτίσματα του άλλοτε πατριάρχη της Αλεξάνδρειας , το πέρασμα των εύπορων της Αιγυπτιακής ομογένειας όπως της πατρικής οικογένειας της Πηνελόπης Δέλτα, οι περιηγήσεις άλλοτε στα χρόνια του Αλεξίου του Κομνηνού και  στα χρόνια της ελληνικής επανάστασης, άλλοτε στα χρόνια της κατοχής, οι αναφορές στις δικτατορίες και στην πρόσφατη ιστορία του νησιού μετατρέπονται σε  ελκυστική μυθοπλασία άρρηκτα συνδεμένα με την αγωνία για το παρόν και το μέλλον του τόπου, στην εποχή της αλλοτριωτικής  κερδοσκοπικής  τουριστικής  μετάπλασης του ελληνικού τοπίου. 

Στα μάτια των μικρών και των μεγάλων αναγνωστών η μυθοποιημένη αφήγηση  παίζει την «μαγική τράπουλα» του χρόνου , των εποχών, των ηρωικών προσωπικοτήτων και των αξιομνημόνευτων θεμάτων της ιστορίας. Εστιάζοντας το φωτογραφικό φακό του ο συγγραφέας σε ιστορικά κτίρια και καταγεγραμμένα στους τουριστικούς οδηγούς μνημεία, σε φυσικά αξιοθέατα , αλλά και στα  ίχνη  του λαϊκού πολιτισμού  διαπλέκει το παρόν με το παρελθόν, την ιστορία με το σήμερα. Αναπολεί  πτυχές του χθες , αλλά γνωρίζει α επιλέγει και την  ενσυνείδητη σιωπή, καθώς ο  ρεαλισμός καθοδηγεί την αποδοχή και αποτύπωση της  αμείλικτης  πραγματικότητας, που δεν ωραιοποιείται για να φανεί καλύτερη στους μικρούς διεκδικητές της ανάδειξης της αλήθειας και του δικαίου.

Έτσι τα παιδιά μαθαίνουν για τον ελληνοΐταλικό πόλεμο. Η κατοχή είναι εποχή κοντινή, οι δικοί τους παππούδες , είναι συγκαιρινοί των παππούδων και άλλων πρωταγωνιστών της ιστορίας , που τη ζούσαν από την πλευρά του αντιπάλου, του κατακτητή. Μαθαίνουν πως η προσφυγιά δεν είναι πρόσκαιρο φαινόμενο, για τους κατοίκους της περιοχής μας είναι βιωμένη εμπειρία, έμμεση και άμεση, που επιβεβαιώνει τη σκληρή αλήθεια πως η πολιτική παίζεται σε μια σκακιέρα με στόχο τους βασιλιάδες και όχι τα πιόνια ∙ κι ας μην χρειάζεται να εξηγηθεί  στο βιβλίο γιατί δεν έχουμε βασιλιάδες στη δική μας ζωή, όπως όλα τα παραμύθια διαθέτουν. 

Κυρίες και κύριοι

Η Λέρος ήταν και είναι ένα τυχερό- άτυχο νησί, από τα χιλιάδες  της αιγαιακής  πολυνησίας. Η ατυχία της ήταν για τους κατοίκους της η απόστασή της από τα ελλαδικά κέντρα  λήψης αποφάσεων και κάθε είδους  εξελίξεων πολιτικών, πολιτισμικών.  Αυτός ήταν ο λόγος όμως που την κατέστησε τόπο εξορίας στις δικτατορίες , άρα ο λόγος που συνδέθηκε με τη ζωή και τη δημιουργία μεγάλων μορφών της ελεύθερης ελληνικής διανόησης, όπως  του Γιάννη Ρίτσου, αγαπημένου ποιητή του Κώστα Στοφόρου. Και εδώ βρίσκεται η τύχη. 

Η ατυχία να βρίσκεται η Λέρος  μακριά από τις πνευματικές και ιστορικές εξελίξεις της πορείας του ελλαδικού χώρου, όπως και όλα τα αντίστοιχα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, προσδιόρισε και την τύχη της να καταστεί  έδρα της σχολής  του μοναχού Δαμασκηνού στο κάστρο κατά την εποχή του νεοελληνικού διαφωτισμού.  

Ήταν τύχη και ατυχία να είναι η Λέρος στους διαδρόμους σύνδεσης της Δύσης με την ανατολή, του βορά με το νότο. Γι’ αυτό επώνυμοι και ανώνυμοι ταξιδευτές, από επιλογή ή δίχως επιλογές αναζητούν  τον ενδιάμεσο σταθμό ή τη γέφυρα για τη  λύτρωση και την αλλαγή της πορείας της ζωής. Σε αυτό πάντως στο πέρασμα προς το ευρωπαϊκό όνειρο συναντάται ο μικρός Ελίας , ένα από τα μυθοποιημένα προσωπεία του Ελιάν, στοιχείο σύνδεσης του μύθου του βιβλίου με την επικαιρότητα. Όμως ο Ελίας δεν είχε το τραγικό τέλος του μικρού Ελιάν.   

«Τα πιο αγαπημένα μας παραμύθια είναι αυτά που δεν είχαν καλό τέλος» έχει πει ο συγγραφέας σε μια πρόσφατη συνέντευξή του. Το βιβλίο του  που σήμερα παρουσιάζουμε είναι ένα ευχάριστο  «παραμύθι» για έφηβους όλων των ηλικιών και όλων των εποχών, που συγκινούνται με τον έρωτα των ανθρώπων και με τον έρωτα της ζωής, με τον έρωτα για το απέραντο γαλάζιο και με τον έρωτα για το χθες.  Γι αυτό ένα τέτοιο βιβλίο έχει, δεν μπορεί παρά να έχει καλό τέλος, ως ανάγνωσμα, ως πρόσληψη, ως αφήγηση, έστω και αν «η ιστορία σαρώνει τα πάντα στο πέρασμα της, σοβαρά κι αστεία, πολέμους και γλέντια, πρόσωπα και μνημεία».

Για όλα όμως αυτά μην ανησυχείτε, γιατί , όπως έχει γράψει ο Στρατής Μυριβήλης «Στ’ ακρογιάλια του Αιγαίου η άνοιξη βγαίνει από τη θάλασσα» . Την άνοιξη δεν περιμένουμε όλοι μας;