 |
Φώτης Κόντογλου - Ἡ Πολιοῦχος τῶν Ἀθηνῶν Ἁγία Φιλοθέη |
Το Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης, θα υποδεχτεί το 2022 στο νέο του κτήριο, Αγίας Φιλοθέης 17 στην Πλάκα! Σας περιμένουμε από 17 Ιανουαρίου στο νέο μας χώρο, ανανεωμένοι και με πολλές νέες δράσεις! Χρόνια πολλά και καλή χρονιά σε όλους με υγεία, αγάπη και ευτυχία!
Ο τόπος αυτός έχει ιδιαίτερη φόρτιση καθώς συνδέεται με μια γυναίκα -πρωτοπόρο για την εποχή της. Την Αγία Φιλοθέη.
Από τη Βικιπαίδεια μερικές πρώτες πληροφορίες για τη ζωή της:
Η Αγία Φιλοθέη, είναι στενά συνδεδεμένη με την
πόλη των Αθηνών. Η μνήμη της τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 19
Φεβρουαρίου.
Γεννήθηκε το 1522, καταγόμενη από την αθηναϊκή
αρχοντική οικογένεια γαιοκτημόνων, των Μπενιζέλων. Η Ρηγούλα ή Ρεβούλα
(Παρασκευούλα), όπως ήταν το κοσμικό της όνομα, ήταν κόρη του Αγγέλου
Μπενιζέλου και της Σηρίγης Παλαιολογίνας, γόνου της ιστορικής βυζαντινής
οικογένειας. Καθώς η Ρηγούλα μεγάλωνε, διακρινόταν για το ήθος και την ευφυΐα
της. Το πατρικό σπίτι της Ρεβούλας βρισκόταν εκεί που σήμερα υψώνεται το μέγαρο
Αρχιεπισκοπής Αθηνών, γι’ αυτό άλλωστε, η οδός αυτή ονομάζεται οδός Αγίας
Φιλοθέης.Η αγία ήταν ολιγογράμματη κατά το έθος της εποχής
Σε ηλικία 14 ετών οι γονείς της αποφάσισαν να
την παντρέψουν με τον κατά πολύ μεγαλύτερό της Ανδρέα Χειλά, ο οποίος ανήκε σε
αρχοντική οικογένεια της Αθήνας. Ήταν ένας γάμος ενάντια στη θέλησή της, που
διήρκεσε τρία χρόνια, έπειτα η Ρεβούλα έμεινε χήρα.
Στα 17 της χρόνια ήταν όμορφη, πάμπλουτη,
καταγόμενη από δύο αρχοντικές και σημαντικές οικογένειες, μορφωμένη και
ελεύθερη. Εύκολα εννοεί κανείς πόσο περιζήτητη νύφη ήταν και οι σημαντικότερες
οικογένειες της Αθήνας και όχι μόνο, την διεκδικούσαν για νύφη τους. Οι γονείς
της την πίεζαν έντονα να συνάψει δεύτερο γάμο, όμως αυτή τη φορά η Ρεβούλα δεν
εισάκουσε την επιθυμία των γονέων της, δηλώνοντας ότι επιθυμεί να ακολουθήσει
ασκητική ζωή. Επιδόθηκε σε φιλανθρωπικό έργο και δέκα χρόνια μετά το θάνατο των
γονιών της εκάρη μοναχή με το όνομα Φιλοθέη.
Κοινωνική δράση
Ανακαίνισε
το ναΐσκο του Αγίου Ανδρέα, ο οποίος βρισκόταν στον περίβολο του πατρικού
της αρχοντικού, μετατρέποντάς τον σε κοινόβιο. Το Καθολικό του Αγίου Ανδρέα και
το πηγάδι της μονής της σώζονται μέχρι σήμερα στον περίβολο της Αρχιεπισκοπής
Αθηνών. Στο κοινόβιο αυτό εισήλθε πρώτη ως Ηγουμένη μαζί με άλλες μοναχές,
κόρες επιφανών οικογενειών της Αθήνας. Η ίδρυσή του πρέπει να τοποθετηθεί περί
το 1571. Σε αυτό εγκαταβιούσαν περί τις 150 μοναχές, ανάμεσα στις οποίες και
μερικές εκχριστιανισμένες μουσουλμάνες, αλλά και Κύπριοι σκλάβοι μετά την πτώση
της Κύπρου στους Τούρκους την ίδια περίοδο.
Εκείνη την εποχή, αρχίζει το φιλανθρωπικό,
κοινωνικό, εκπαιδευτικό και εθνικό έργο της Φιλοθέης. Στο έργο αυτό αφιέρωσε
την πατρική και προσωπική της περιουσία. Ιδρύει σχολεία, βιοτεχνικά και
χειροτεχνικά εργαστήρια, νοσοκομεία, ξενοδοχεία, ορφανοτροφεία, κ.α. Διδάσκει
στοιχειώδη οικοκυρική στις «μοναστηρίσιες».
Το συγκρότημα αυτό ονομάζεται «Παρθενώνας» και εκεί βρίσκουν καταφύγιο και περίθαλψη (υλική και πνευματική)
αδιακρίτως Έλληνες και Τούρκοι. Προσφέρει μεγάλα ποσά για την απελευθέρωση
των αιχμαλώτων, ενώ ιδιαιτέρως φροντίζει για τη φυγάδευση των γυναικών στα
νησιά, προκαλώντας όλεθρο στα χαρέμια των Τούρκων. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του
Καθολικού επισκόπου Ζακύνθου προς τις αρχές της Βενετίας, η Φιλοθέη
"εδέχθη εις το μοναστήρι πολλάς γυναίκας αμαρτωλάς που ήσαν έγκυοι και τας
έκρυψεν εις το μοναστήρι ίνα μη τιμωρηθούν από τους Τούρκους". Παράλληλα,
ιδρύει παραρτήματα στο Χαλάνδρι, τα Πατήσια, το Ψυχικό, την Καλογρέζα. Στην
περιοχή του Ψυχικού άνοιξε ένα πηγάδι για να ξεκουράζονται οι κατάκοποι αγρότες
που δούλευαν ώρες κάτω από το ζεστό ήλιο και το νερό ήταν λιγοστό στην αττική
γη. Λέγεται ότι από το ψυχικό αυτό της μοναχής Φιλοθέης πήρε η περιοχή το όνομά
της. Ή πάλι πως έγραψε πάνω στο μαρμάρινο χείλος του πηγαδιού την λέξη
«ψυχικόν» δηλωτικό της ψυχικής ωφέλειας. Και η περιοχή της Καλογρέζας οφείλει το όνομά της από
τη μονή που εκεί ίδρυσε η Φιλοθέη, τη μονή της Καλογραίας, όπως την αποκαλούσαν
οι Αθηναίοι (και από παραφθορά της λέξης, μονή της Καλογρέζας, σύμφωνα με άλλη
ετυμολογία, "καλογρέζα" σημαίνει "μοναχή" στην αρβανίτικη
διάλεκτο).
Βασική επιδίωξη της Φιλοθέης ήταν η τόνωση του
ορθόδοξου ιδεώδους και η διατήρηση της ελληνικής συνείδησης. Το έργο της, κατά
βάση εθνικό και θρησκευτικό, ξεπέρασε τα όρια της Αθήνας και έγινε γνωστό σε
όλη την Ελλάδα. Αδιαφιλονίκητη ιστορική επιβεβαίωση για το έργο αυτό παρέχει η αλληλογραφία
της Φιλοθέης με τη Γερουσία της Βενετίας (1583), από την οποία ζητούσε
οικονομική βοήθεια.
Σε επιστολή της Αγίας που εντοπίστηκε από τον
ιστοριοδίφη Κωνσταντίνο Μέρτζιο σε βιβλιοθήκη της Βενετίας με παραλήπτη την
Βενετική Γερουσία, με ημερομηνία ΄΄22 Φεβρουαρίου 1583΄΄, ζητείται χρηματική
βοήθεια για να ξεπληρώσει χρέη που είχαν προκύψει γιατί ήθελε να γλιτώσει το
μοναστήρι και τις μοναχές από τις τουρκικές λεηλασίες. Επομένως οι διώξεις
της αγίας είχαν αρχίσει πριν το 1588-1589. Η Βενετική Γερουσία αποφάσισε να
συνδράμει με 200 τσεκίνια (χρυσά νομίσματα).
Τη νύχτα της 2ας προς 3ης Οκτωβρίου 1588,
κατά τη διάρκεια ιερής ολονυχτίας που επιτελούσαν οι μοναχές προς τιμή του
Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου (πολιούχου αγίου της Αθήνας) στο εκκλησάκι του
Αγίου Ανδρέα, οι Τούρκοι εφορμούν εκ νέου, συλλαμβάνουν τη Φιλοθέη και έπειτα
από βασανιστήρια την εγκαταλείπουν ημιθανή έξω από τη μονή της.
Έξω από το ναό, στα δεξιά της εισόδου του,
σώζεται η κολώνα, όπου η Φιλοθέη δέθηκε και μαστιγώθηκε. Οι μοναχές της την μετέφεραν στην κρύπτη της στην Καλογρέζα. Εκεί η
Φιλοθέη υποκύπτει στα τραύματά της στις 19 Φεβρουαρίου 1589.
Ενταφιάστηκε στο δεξιό μέρος του ιερού βήματος του Αγίου Ανδρέα, ενώ αιώνες
αργότερα το σκήνωμα της μεταφέρθηκε στη Μητρόπολη Αθηνών, όπου φυλάσσεται σε
ασημένια λάρνακα μέχρι σήμερα.
Στο μέρος όπου παρέδωσε το πνεύμα της, στην
περιοχή της Καλογρέζας, υψώνεται ο Ι. Ν. της Αγίας Φιλοθέης, ενώ το όνομά της
φέρει και ολόκληρο το γνωστό προάστιο των Αθηνών, η Φιλοθέη.
