Σχολεία χωρίς Πολιτισμό;

Υπόμνημα

της Πανελλήνιας Ένωσης Εκπαιδευτικών Πολιτιστικών Θεμάτων σχετικά με την απουσία της αγωγής για τον Πολιτισμό και των Πολιτιστικών Προγραμμάτων από την Έκθεση της Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων και το Χρονοδιάγραμμα Προτεραιοτήτων

Στο Σημείωμα του Προέδρου της Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων, στο Χρονοδιάγραμμα Προτεραιοτήτων και συνολικά στην Έκθεση της Επιτροπής με έκπληξη διαπιστώσαμε τα εξής:

1.        Ο επιτυχημένος θεσμός των Πολιτιστικών Προγραμμάτων δεν αναφέρεται πουθενά (σε αντίθεση με τα αντίστοιχα Περιβαλλοντικά και Αγωγής Υγείας).

2.       Απουσιάζει εντελώς η αγωγή για τον Πολιτισμό στη μακροπρόθεσμη πρόβλεψη της Έκθεσης[1]. Η κοινωνική αλλαγή, ερμηνεύοντας την Έκθεση, συρρικνώνεται στην σχέση του σχολείου με την περιβαλλοντική εκπαίδευση, αφού δεν γίνεται αναφορά στον ρόλο των Πολιτιστικών Προγραμμάτων και της αγωγής για τον Πολιτισμό[2].  Αναρωτιόμαστε, η ιστορία των κοινωνιών μας διδάσκει ότι ο πολιτισμός είναι αμέτοχος των κοινωνικών αλλαγών και ότι η αλλαγή σχετίζεται αποκλειστικά με διεκδικήσεις για περιβαλλοντικά ζητήματα;

3.       Αναφέρεται η σύσταση αυτοτελούς τμήματος Αγωγής Υγείας και υποχρεωτική υλοποίηση προγραμμάτων Αγωγής Υγείας στην Ευέλικτη Ζώνη[3], πουθενά ο Πολιτισμός.

4.       Γίνεται μνεία στην αύξηση χώρων, ωρών κλπ για τα καλλιτεχνικά μαθήματα, κι αυτό μόνο σε βραχυπρόθεσμο/ μεσοπρόθεσμο σχεδιασμό. Ο Πολιτισμός λοιπόν εξαντλείται σε ένα από τα παράγωγά του;

Εδώ θα θέλαμε να σημειώσουμε ότι 

1.   Ο Πολιτισμός αποτελεί έννοια υπερκείμενη των μεμονωμένων καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων, αποτελεί τη βάση του καθημερινού βίου των πολιτών.

2.   Εκ του ορισμού του συνδέεται με την ενδυνάμωση δημοκρατικών συμπεριφορών (πολίτης => Πολιτισμός) και  εμπεριέχει την υλική και άυλη κληρονομιά του ανθρώπου· μνημεία, μουσεία, αρχιτεκτονήματα, αντικείμενα τέχνης ή καθημερινής ζωής, πολιτιστικά τοπία, παιδεία, αισθητικές αντιλήψεις, έθιμα, αξίες, νοοτροπίες, παραδόσεις, τεχνολογίες, γλώσσες, συμπεριφορές, θρησκείες, μόδες, διατροφικές συνήθειες, νομικός πολιτισμός,  παραμύθια, λογοτεχνία, μαρτυρίες, είναι μερικά από τα στοιχεία που συνδιαμορφώνουν τον τρόπο ζωής των ανθρώπων και την κοινωνική συνοχή. Εμπεριέχει την όσμωση των διαφορετικών κοινωνικών και πολιτισμικών στοιχείων που φέρουν τα μέλη μιας κοινότητας, το σπέρμα της αρμονικής συνύπαρξης. 

3.   Είναι απορίας άξιο, πώς σε μια χώρα με τεράστια και διαχρονικά αποθέματα υλικής και άυλης πολιτισμικής κληρονομιάς, η έννοια του Πολιτισμού δεν αποτελεί όχημα για όλες τις στρατηγικές και τις δράσεις προς την αειφόρο ανάπτυξη και την ποιότητα ζωής, ενώ ούτως ή άλλως ο πολιτισμός συνιστά Πυλώνα Αειφορίας, ιδιαιτέρως στους τομείς της Κοινωνίας, της Πρόνοιας, της Οικονομίας, των Θεσμών: Η Εκπ/ση για την Αειφόρο Ανάπτυξη εμπεριέχει τον Πολιτισμό. (Συνθήκη Μάαστριχτ, 1992, Faro, 2005- Council of Europe (2005) Framework convention on the value of Cultural Heritage for Society, Faro/ Σκούλλος 2007. Πρακτικά 5ου Πανελλήνιου Συνεδρίου. τ. Α΄, «Διδακτικής Φυσικών Επιστημών και Νέες Τεχνολογίες στην Εκπ/ση»).

4.   Με την έκρηξη του Προσφυγικού Ζητήματος είναι καίριας σημασίας η ενδυνάμωση των δομών Πολιτισμού, σε μια κοινωνία που αλλάζει, καθώς  καλείται να ενσωματώσει διαφορετικούς πολιτισμούς με άξονα αταλάντευτο τις αξίες της Δημοκρατίας και του Ανθρωπισμού, μέσα από την διαπολιτισμική αγωγή και διαμεσολάβηση.

5.   Η έκθεση της Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων δίνει έμφαση επίσης σε Βιωματικές, Δημιουργικές μορφές διδασκαλίας μάθησης: θα πρέπει να υπογραμμιστεί, με πολιτική βούληση, η ολιστική προσέγγιση του Πολιτισμού ως θεμελιώδης έκφραση της ανθρώπινης ύπαρξης και πορείας, την οποία εδώ και δεκαετίες στηρίζουν όλες οι θεσμοθετημένες σχολικές δραστηριότητες. 

6.   Η χώρα μας έχει κυρώσει (N. 3520/22-12-2006) τη Σύμβαση για την προστασία και την προώθηση της πολυμορφίας των πολιτιστικών εκφράσεων (Γενική Διάσκεψη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την Εκπαίδευση, την Επιστήμη και τον Πολιτισμό) στην οποία αναφέρεται ότι «η πολιτιστική πολυμορφία αποτελεί κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας, δημιουργεί ένα κόσμο με πλούτο και ποικιλία, τροφοδοτεί τις ανθρώπινες ικανότητες και τις αξίες και ότι είναι βασικό εφαλτήριο για τη βιώσιμη ανάπτυξη των κοινοτήτων, των λαών και των εθνών, αναλαμβάνει και την ευθύνη για την διάχυση αλλά και την πραγμάτωση όλων των παραπάνω».

Επειδή ο πολιτισμός λαμβάνει διάφορες μορφές μέσα στο χώρο και το χρόνο με ποικιλία ταυτοτήτων και διαφορετικές εκφράσεις, ειδικότερα σήμερα, θεωρούμε ότι τα σχολικά περιβάλλοντα αποτελούν τους πιο καθοριστικούς χώρους για να αξιοποιηθούν ο πολιτισμός και οι τέχνες στην κατεύθυνση

჻             της διαμόρφωσης ενεργών πολιτών με σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών του, καθώς και κάθε ετερότητας, και έθος συμμετοχής στα κοινά

჻             της ομαλής μετάβασης στην εποχή της πολυπολιτισμικότητας, με έμφαση στην πολιτισμική διαμεσολάβηση 

჻             της ομαλής ένταξης των παιδιών θυμάτων της προσφυγικής κρίσης

Επισημαίνουμε

Α. Τη συνεχή αύξηση του αριθμού των υποβαλλομένων πολιτιστικών προγραμμάτων, που σχεδιάζονται και υλοποιούνται πέραν των τυπικών υποχρεώσεων του κάθε εκπαιδευτικού και μαθητή. Τα Πολιτιστικά Προγράμματα είναι αριθμητικά περισσότερα από τα λοιπά (Περιβαλλοντικά και Αγωγής Υγείας),  γεγονός που δείχνει τις ανάγκες των μαθητών, των εκπαιδευτικών και της κοινωνίας για μακρόχρονες πολιτιστικές δράσεις μέσα σε οργανωμένο πλαίσιο.

Ενδεικτικά, τη σχολική χρονιά 2012-2013, υλοποιήθηκαν στα σχολεία Α/θμιας και Β/θμιας εκπαίδευσης όλης της χώρας 14.511 Πολιτιστικά Προγράμματα εμπλέκοντας 27.903 εκπαιδευτικούς και 354.968 μαθητές/ήτριες· τη χρονιά 2013-14, 16.761 Πολιτιστικά Προγράμματα σε συνολικά 5.694 σχολικές μονάδες. Στα προγράμματα αυτά ενεπλάκησαν εθελοντικά 31.636 εκπαιδευτικοί όλων των ειδικοτήτων και 398.747 μαθητές.

Β. Τον βιωματικό – διερευνητικό - ολιστικό χαρακτήρα των Πολιτιστικών Προγραμμάτων, που συμβαδίζει με τις αρχές και τις προτάσεις της Έκθεσης[4], και τον μεγάλο αριθμό επιμορφωτικών διαδικασιών με εκπαιδευτικούς, που υλοποιούν, χωρίς κόστος για το Δημόσιο, χρόνια τώρα, οι υπεύθυνοι Πολιτιστικών Θεμάτων, προς την κατεύθυνση της ολιστικά θεωρούμενης  εκπαίδευσης. 

Προτείνουμε:

჻             Υποστήριξη του θεσμού των Πολιτιστικών Προγραμμάτων σε Α/θμια και Β/θμια Εκπαίδευση, ισότιμα με τα προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και Αγωγής Υγείας. Αντίστοιχα υποστήριξη του θεσμού των Υπευθύνων Πολιτιστικών Θεμάτων και του επιμορφωτικού τους ρόλου.

჻             Τα ΚΠΕ (Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης) να μετατραπούν σε Κέντρα Εκπαίδευσης για τον Πολιτισμό, το Περιβάλλον και την Υγεία, με αντίστοιχη διεύρυνση των παιδαγωγικών τους ομάδων, υποστηρίζοντας όλες της πλευρές της εκπαίδευσης για την αειφορία.

Οι Σχολικές Δραστηριότητες αποτελούν ποιοτικό κομμάτι της Ελληνικής Εκπαίδευσης και με τρόπους των πιο σύγχρονων διδακτικών  μεθοδολογιών καθιστούν πιο αυτόνομο το σχολείο, παρέχουν δυνατότητες αυτενέργειας σε εκπαιδευτικούς και μαθητές, μεταβάλλουν συνολικά την «κουλτούρα» της τοπικής κοινωνίας και ρίχνουν γέφυρες ανθρωπισμού, σεβασμού και αλληλεπίδρασης - αλληλεγγύης, διδάσκοντας συνεργασία, διάλογο, πολιτειότητα.

Όλα όσα επικαλείται η Έκθεση για την αναμόρφωση του σχολείου.

Είμαστε στη διάθεσή σας για περεταίρω γόνιμο διάλογο και κατάθεση προτάσεων.

1. Εκ μέρους του Δ.Σ. της ΠΕΕΠΟΘΕ

Η αντιπρόεδρος

Καλλιόπη Κύρδη

Υπεύθυνη Πολιτιστικών Θεμάτων Α΄ Διεύθυνσης Π.Ε. Αθήνας

2. Υπεύθυνες Πολιτιστικών Θεμάτων  Α.βάθμιας και Β/βάθμιας Εκπάιδευσης

---

[1] (Βλ. στην Έκθεση: Μακροπρόθεσμος Σχεδιασμός: Αποκλειστικά:  « Ενίσχυση της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης/Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες με την υποστήριξη των Υπευθύνων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης/ Υπευθύνων Σχολικών Δραστηριοτήτων και των ΚΠΕ ώστε να καταστεί ικανό το σχολείο να λειτουργήσει  ως φορέας περιβαλλοντικής και κοινωνικής αλλαγής. 5. Ανάδειξη καλών πρακτικών των σχολείων. 6. Επιμόρφωση εκπαιδευτικών και στελεχών της εκπαίδευσης σε θέματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΠΕ)/Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΕΑΑ).]

[2] Ενδεικτικά, στη θεματολογία των Πολιτιστικών Προγραμμάτων προσεγγίζονται ερευνητικά, συνδυαστικά και διαθεματικά όλες οι μορφές Τέχνης, θέματα πολιτιστικής –υλικής και άυλης- κληρονομιάς,  Λαογραφία, Τοπική Ιστορία/Πολιτισμός, Αρχιτεκτονική, Μουσεία, Μνημεία, εισαγωγή των Νέων Τεχνολογιών και των Ψηφιακών Περιβαλλόντων και αξιοποίηση στην υλοποίηση πολιτισμικών προϊόντων, Ψηφιακός και Έντυπος Μαθητικός Τύπος/Περιοδικά , Αγωγή του Λόγου (Προφορικού- Όμιλοι Ρητορικής- Γραπτού- Φιλαναγνωσία, Λογοτεχνικά Εργαστήρια- Δημιουργική Γραφή, Οργάνωση, Λειτουργία Σχολικών Βιβλιοθηκών, θέματα κοινωνικής ευαισθητοποίησης μέσα από τις Τέχνες.

[3] Καταργώντας έτσι τη δημοκρατική διαδικασία της επιλογής από την σχολική ομάδα, βάσει των αναγκών και των ενδιαφερόντων των μελών της,  του θέματος με το οποίο θα ασχοληθούν στην Ευέλικτη Ζώνη.

[4] «Ενισχύοντας την αυτενέργεια εκπαιδευτικών και μαθητών δημιουργούνται οι προϋποθέσεις, ώστε η εκπαιδευτική διαδικασία να απαλλάσσεται από εξωτερικούς καταναγκασμούς, παθητικότητα και έλλειψη ουσιαστικού ενδιαφέροντος για μάθηση.[...]