Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Ίμβρος". Την Τρίτη 30 Νοεμβρίου στις 8.30 το βράδυ, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τις «Αλησμόνητες Πατρίδες» στο
«Πόρτο Κάγιο» θα πραγματοποιηθεί εκδήλωση με θέμα: « Ίμβρος: Το
ντοκιμαντέρ που (δεν) προβλήθηκε»
Πόρτο Κάγιο, Γαρυττού 112 Αγία Παρασκευή
-κοντά στο Μετρό Χαλάνδρι- τηλ. 21 0600
3352 /6974586419
Η Ίμβρος σε «Ένα κουτί θάλασσα»
Του Κώστα Στοφόρου
Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 βρέθηκα για πρώτη φορά στην
Ίμβρο, συμμετέχοντας σε μια δημοσιογραφική αποστολή, όπου συνοδεύαμε Έλληνες
βουλευτές στην επίσκεψή τους στο νησί, κάτι που γινόταν για πρώτη φορά, μετά
από δεκαετίες σιωπής και αδιαφορίας του επίσημου Ελληνικού κράτους.
Η εμπειρία ήταν για μένα συγκλονιστική…
Κάναμε σειρά ρεπορτάζ που προβλήθηκαν τότε στην τηλεόραση
του Αντέννα από την εκπομπή της Φωτεινής Πιπιλή «Αυτά και Άλλα».
Είχα αρχίσει να δένομαι με την Ίμβρο και τους ανθρώπους της.
Επισκέφθηκα και πάλι το νησί καλοκαίρι. Πήγα και στην Τένεδο
σε άλλη ευκαιρία.
Γυρίσαμε άφθονο υλικό σε βίντεο κι αρχίσαμε να δουλεύουμε
ένα ντοκιμαντέρ, που δεν ολοκληρώθηκε όπως το θέλαμε. Το προβάλαμε ωστόσο στην
αίθουσα εκδηλώσεων του Συλλόγου των Ιμβρίων…
Προέκυψε και ένα φωτογραφικό λεύκωμα με τον τίτλο «Ίμβρος»
και φωτογραφίες της Ολυμπίας Κρασαγάκη, που κυκλοφόρησε το 1998 από τις
εκδόσεις Καστανιώτη.
Στις δεκαετίες που πέρασαν είδα με χαρά να λειτουργεί και
πάλι ελληνικό σχολείο, να αλλάζουν τα πράγματα προς το καλύτερο για τη
μειονότητα.
Συνέχισα να
ενημερώνομαι από το περιοδικό Ίμβρος και αν συζητάω με φίλους που έλκουν την
καταγωγή από το νησί.
Όταν έγραφα το βιβλίο μου «Ένα κουτί θάλασσα», αποφάσισα να
δώσω σε μια ηρωίδα μου που ζει στη Σκάλα Συκαμιάς στη Λέσβο Ιμβριακή καταγωγή.
Κι αυτό για να βοηθήσω τα παιδιά να γνωρίσουν τι ακριβώς είχε συμβεί σε αυτό το
νησί, την αγαπημένη Ίμβρο και στους ανθρώπους της, οι οποίοι υπέστησαν
πραγματικό διωγμό.
Θυμήθηκα τα όσα μου είχαν πει Ίμβριοι της Λήμνου για τον
τρόπο που είχαν διαφύγει από τον φόβο των Τούρκων. Όλα αυτά έγιναν μυθοπλασία…
Ένιωσα την ανάγκη να μοιραστώ μαζί σας ένα χαρακτηριστικό
απόσπασμα του βιβλίου, όπου η ηρωίδα μου αφηγείται την περιπέτεια της:
«- Η οικογένειά μου είναι από την Ίμβρο, συνέχισε η κυρία
Ρέα. Τον πατέρα μου τον έλεγαν Μαυριανό και τη μητέρα μου Ασημίνα. Δε ζουν πια.
Έχω και έναν μικρότερο αδερφό, που γεννήθηκε εδώ, στη Σκάλα. Όταν έγινε η
εισβολή στην Κύπρο, ήμουν δύο χρονών. Τότε μέναμε στο Κάστρο, την παλιά
πρωτεύουσα του νησιού. Αδειάσαν το χωριό και μας κράτησαν όλους ομήρους. Δεν
μπορείτε να φανταστείτε τι τραβήξαμε... Σήμερα δεν υπάρχει ούτε ένας Έλληνας
εκεί. Η οικογένειά μου ήταν από τους τυχερούς. Ο πατέρας μου ήταν στενός φίλος
με έναν Τούρκο χωροφύλακα. Ένα βράδυ ήρθε και μας ξύπνησε, ενώ οι άλλοι
κοιμόνταν, και μας οδήγησε στο λιμάνι. «Πάρε το καΐκι σου και φύγετε, Μαυριανέ.
Δεν ξέρω τι θα ξημερώσει αύριο». Μέσα στο σκοτάδι, χωρίς να βάλει μπρος τη
μηχανή μέχρι να απομακρυνθούμε, αφήσαμε πίσω μας την αγαπημένη Ίμβρο. Θα την
ξαναβλέπαμε είκοσι πέντε χρόνια αργότερα. Το σχέδιο ήταν να πάμε στην κοντινή
Λήμνο, όπως και άλλοι Ίμβριοι, όμως η ξαφνική κακοκαιρία με φοβερό βοριά μάς
έφερε στα παράλια της Λέσβου. Παραλίγο βέβαια να ναυαγήσουμε... Ο Φάρος του
Κόρακα μας οδήγησε εδώ… Ή η Παναγιά η Γοργόνα, όπως έλεγε η μητέρα μου. Κάθε
χρόνο, στην επέτειο της ημέρας που βγήκαμε στο νησί, η μάνα μου καθάριζε και
άσπριζε την εκκλησία, και ύστερα στήναμε τραπέζια και κάναμε γλέντι για όλους
τους φίλους και περαστικούς. Κάθε χρόνο. Μέχρι τον θάνατό της. Και τώρα το
συνεχίζω εγώ. Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τη σκεπάζει.
Εδώ η κυρία Ρέα σταμάτησε και σκούπισε ένα δάκρυ. Κανείς μας
δε μιλούσε. Ακούγονταν μόνο τα τριζόνια μέσα στη σιωπηλή νύχτα.
-Τα πράγματα στην Ίμβρο δεν πήγαιναν καλά έτσι κι αλλιώς.
Εμείς με το καΐκι μας τα καταφέρναμε, αλλά οι υπόλοιποι... Η Τουρκία είχε
αποφασίσει να μας διώξει από το νησί. Που ήταν πάντα ελληνικό. Από την εποχή
του Ομήρου και πιο παλιά. Ακολούθησε την τύχη των υπόλοιπων νησιών του Αιγαίου
και το 1456, μαζί με τη Λήμνο, πέρασε στα χέρια των Οθωμανών. Στις 18 Οκτωβρίου
του 1912 την απελευθέρωσε ο ελληνικός στόλος. Πρώτος στρατιωτικός διοικητής
ανέλαβε ο υποπλοίαρχος Παντελής Χορν, πατέρας του μεγάλου μας ηθοποιού Δημήτρη
Χορν.
-Ποιος είναι πάλι αυτός; ρώτησα σιγανά τη Λυδία.
- Ένας παλιός ηθοποιός. Τον είχαμε δει σ’ εκείνη την ταινία
που ήταν γέρος και ήθελε να γίνει νέος, μου ψιθύρισε η αδερφή μου και κατάλαβα.
Αρχαίος, αλλά καλός...
- …Η Ίμβρος παρέμεινε ελληνική για περισσότερο από δέκα
χρόνια, συνέχισε η κυρία Ρέα. Όμως, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και με τη
συνθήκη της Λοζάνης, η Ίμβρος, όπως και η κοντινή Τένεδος, επιστράφηκαν στην
Τουρκία. Υποτίθεται ότι θα είχαμε ελληνική αυτοδιοίκηση. Από την πρώτη στιγμή,
ωστόσο, η συνθήκη άρχισε να παραβιάζεται. Στην Ίμβρο κατοικούσαν περίπου επτά
χιλιάδες Έλληνες και ελάχιστοι Τούρκοι. Σήμερα οι μόνιμοι Έλληνες κάτοικοι δεν
ξεπερνούν τους τριακόσιους και χιλιάδες Τούρκοι έποικοι μένουν πια στην Ίμβρο.
Της άλλαξαν ακόμα και το όνομα και τη λένε Γκιοκτσέ Αντά.
»Σκεφτείτε ότι το πρώτο τζαμί στην Ίμβρο χτίστηκε μόλις το
1960. Από τότε άρχισε και ο συστηματικός διωγμός μας. Στις πιο εύφορες περιοχές
του νησιού απαλλοτριώθηκαν τα χωράφια. Τα χρήματα που έδωσαν για ένα στρέμμα
γης δε σου έφταναν ούτε για να αγοράσεις ένα αυγό. Η πιο χαρακτηριστική
περίπτωση είναι το Σχοινούδι. Κεφαλοχώρι με δυόμισι χιλιάδες κατοίκους μέχρι το
1964, οπότε από τα είκοσι δύο χιλιάδες στρέμματα που καλλιεργούσαν, τους πήραν
τα δεκαεννέα χιλιάδες! Και γιατί νομίζετε; Για να φτιάξουν ανοιχτές αγροτικές
φυλακές. Βαρυποινίτες απ’ όλη την Τουρκία μαζεύτηκαν στο νησί. Κυκλοφορούσαν
ελεύθερα και σύντομα κυριαρχούσε παντού ο φόβος. Άνθρωποι κακοποιήθηκαν και
έχασαν τη ζωή τους. Η κατάσταση ήταν απελπιστική.
»Το 1992, που από τους δυόμισι κατοίκους απέμειναν πενήντα,
κυρίως γέροντες, οι φυλακές έκλεισαν. Ο στόχος είχε επιτευχθεί. Έκλεισαν και τα
σχολεία και έγιναν πολλά ακόμα... Η εκκλησία στο χωριό μου, το Κάστρο, έγινε
στάβλος. Μια μέρα που το έδειχνε στην τηλεόραση, η μητέρα μου σπάραξε στο
κλάμα. Δε θέλησε να γυρίσει ποτέ στο νησί. Εμείς, όταν άλλαξε το κλίμα, πήγαμε
με τα παιδιά… Τελευταία, έχουν αλλάξει πολλά, αφού αποφάσισαν να αξιοποιήσουν
τουριστικά το νησί. Κάποιοι έχουν επιστρέψει. Το σχολείο λειτουργεί ξανά.
Σίγουρα έχει παίξει μεγάλο ρόλο και ο πατριάρχης Βαρθολομαίος, που κατάγεται
από την Ίμβρο. Το χωριό του είναι οι Άγιοι Θεόδωροι. Σας κούρασα όμως...
Πάλι σιωπή. Πάλι τα τριζόνια. Τα ακούς ακόμα και στην
ηχογράφηση.
Εμάς μας είχαν ξεχάσει. Η μαμά, που συνήθως φωνάζει να πάμε
για ύπνο όταν πλησιάζουν μεσάνυχτα, δεν είπε τίποτα.
Πρόσφυγες. Το 1922 από τη Μικρά Ασία, εδώ στη Σκάλα
Συκαμιάς, όπως και σε πολλά μέρη. Αρκετοί ρίζωσαν εδώ. Τα έγραφε, λέει η Λυδία,
και στην Παναγιά τη Γοργόνα (πάλι αυτός ο Μυριβήλης). Το 1974 ήρθε η κυρία Ρέα
με την οικογένειά της, ενώ πολλοί Ίμβριοι κατέφυγαν στη Λήμνο, οι περισσότεροι
όμως σκορπίστηκαν σε όλα τα πλάτη και τα μήκη της γης. Σήμερα έρχονται όλοι
αυτοί οι άνθρωποι διωγμένοι από τον πόλεμο…
Το «ως πότε;» της κυρίας Ρέας με έκανε να στριφογυρνώ
αργότερα στο κρεβάτι μου. Εικόνες όμορφες από αυτή τη γεμάτη μέρα εναλλάσσονταν
(κι άλλη λέξη για τις εκθέσεις μου) με τον τρόμο που είδα στα μάτια των
ανθρώπων όταν έβγαιναν από τις βάρκες στο ακρωτήρι Κόρακας…»
Η υπόθεση του βιβλίου
Όταν ο πατέρας του Μάριου και της Λυδίας παίρνει ξαφνικά
μετάθεση για το Πλωμάρι της Λέσβου, τα δυο αδέρφια, αντιδρούν με εντελώς
διαφορετικό τρόπο: το αγόρι χαίρεται αλλά το κορίτσι οργίζεται. Ωστόσο είναι
καλοκαίρι και οι εκπλήξεις στο νησί, που έχει υμνηθεί από τόσους ποιητές και
πεζογράφους, διαδέχονται η μια την άλλη.
Σύντομα θα ανακαλύψουν τη φύση και την ιστορία της Λέσβου,
θα μάθουν για τη Σαπφώ, τον Αλκαίο, τον Θεόφιλο, τον Οδυσσέα Ελύτη, τον Ηλία
Βενέζη και θα βαδίσουν στα χνάρια του Δάφνι και της Χλόης.
Με σημείο αναφοράς την Παναγιά τη Γοργόνα του Στρατή
Μυριβήλη, ξετυλίγεται μια σύγχρονη ιστορία γεμάτη μυστήριο και περιπέτεια.
Ποιοι εκμεταλλεύονται τη θάλασσα, καταστρέφοντας το
περιβάλλον;
Τι είναι η ήπια αλιεία και το πρόγραμμα της Greenpeace «Ένα
κουτί θάλασσα»;
Είναι δυνατόν μέσα στο σκοτάδι να ανθίσει και η πρώτη, αξέχαστη
αγάπη;
Το βιβλίο του Κώστα Στοφόρου «Ένα κουτί θάλασσα», το οποίο
διαδραματίζεται στη Λέσβο, Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μίνωας στη σειρά
Ερευνητές Μυστηρίων.
