Το βραβευμένο δοκίμιο ενός μαθητή: Εγώ και η πόλη μου το Χαλάνδρι

Το κείμενο αυτό του Ορέστη Μικελάκη, έχει γραφτεί το 2017, όταν ήταν μαθητής της Α Γυμνασίου. Από τότε έχει γίνει πρόοδος σε κάποια θέματα, όπως στην αξιοποίηση του αδριάνειου Υδραγωγείου, το Πάρκο Πολίτη, το φυσικό αέριο, κ.ά. 

Έχει όμως την αξία του να το διαβάζουμε σήμερα και για τον τεκμηριωμένο και ώριμο λόγο του, αλλά και για να δούμε τι άλλο (καλό) μπορεί να γίνει στο Χαλάνδρι τα χρόνια που έρχονται

ΕΓΩ ΚΑΙ Η ΠΟΛΗ ΜΟΥ ΤΟ ΧΑΛΑΝΔΡΙ

 

Η πόλη, όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης, «είναι κοινωνία των ελεύθερων πολιτών», η οποία οφείλει να έχει ως στόχο να προσφέρει στους πολίτες της «το ευ ζην» μέσα από μια ολοκληρωμένη ζωή και αυτάρκεια. «Σκοπός της ζωής» σημειώνει «δεν είναι η παραγωγή αγαθών, αλλά η επιδίωξη της ηθικής». Δύο χιλιάδες τετρακόσια χρόνια πριν ο σπουδαίος έλληνας φιλόσοφος απέδωσε με τα παραπάνω τις βασικές αρχές της βιωσιμότητας. Γιατί βιώσιμη ανάπτυξη είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής στο παρόν και στο αόριστο μέλλον μέσα από τη σωστή διαχείριση των υποστηρικτικών οικοσυστημάτων.

Ζω στο Χαλάνδρι, μια πόλη στους πρόποδες του Πεντελικού όρους, με μακραίωνη ιστορία στη διαχείριση των φυσικών πόρων. Στη διοικητική διαίρεση του Κλεισθένη ανήκε στη μεσογαία χώρα και αποτελούσε τον  Αθηναϊκό Δήμο Φλύας της Κεκροπίδας φυλής. Η ονομασία του προέρχεται από το ρήμα «φλεί» και δηλώνει την εύκαρπη γη, την πλούσια σε βλάστηση, ενώ κατά μια άλλη εκδοχή από το ρήμα «φλύω», δηλαδή πηγάζω, αναδεικνύοντας τα πλούσια αναβλύζοντα νερά του ρεύματος Χαλανδρίου.

Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα, που σώζονται διάσπαρτα ανάμεσα στι πολυκατοικίες και τους σύγχρονους δρόμους, συνθέτουν την εικόνα του ένδοξου παρλθόντος. Από το Χαλάνδρι περνούσε η αρχαία οδός της «λιθαγωγίας», ο δρόμος που οδηγούσε από τα λατομεία εξόρυξης του Πεντελικού μαρμάρου στην Αθήνα. Κατά μήκος της λεωφόρου Πεντέλης όπου διαμένω, μπορεί κανείς να αναγνωρίσει πλάι στο ρέμα ίχνη της οδού, από την οποία περνούσαν οι άμαξες φορτωμένες με πεντελικό μάρμαρο και προορισμό την Ακρόπολη.

Σε κεντρικές οδούς της πόλης είναι ορατά τα φρεάτια του Αδριάνειου Υδραγωγείου που κατασκευάστηκε με εντολή του Αυτοράτορα Ανδριανού τον 2^ο μ.Χ. αιώνα για την υδροδότηση της Αθήνας. Το Υδραγωγείο, μήκους 25 χλμ. Ξεκινούσε από τους πρόποδες της Πάρνηθας και ένα μεγάλο μέροςωτης υπόγειας διαδρομής του περνούσε από τον Δήμο Φλύας. Τα κατάλοιπα αγροικιών στη περιοχή Πάτημα και τα ευρήματα τους αναδεικνύουν τις δρστηριότητες των κατοίκων. Θραύσματα από κυψέλες, αμφορείς για κρασί και λάδι, πατητήρια και ελαιοπιεστήρια, υφαντικά βάρη.

Στο νεκροταφείο που ανασκάφηκε πριν λίγα χρόνια στη γειτονιά μου, επί της λεωφόρου Πέντέλης στο Άνω Χαλάνδρι, βρέθηκαν τάφοι από την Ύστερη Γεωμετρική Εποχή μέχρι την Ύστερη αρχαιότητα. Ανάμεσα στα σημαντικότερα ευρήματα είναι τα αγγεία κρασιού, τα οποία μάλιστα σε μια παιδική ταφή συνδέονται με την παράδοση που θέλει τα παιδιά των πλέον αριστοκρατικών οικογενειών του Δήμου να υπηρετούν ως οινοχόοι-ορχηστές. Ένα τέτοιο παιδί ήταν και ο σπουδαίος τραγικός ποιητής Ευρυπίδης, ο οποίος καταγόταν από τον Δήμο Φλύας και αναφέρεται ότι υπήρξε ορχηστής.

Η Παναγιά η Μαρμαριώτισσα υστερορωμαϊκής περιόδου-αρχικά ρωμαϊκό Μαυσωλείο-, ευρήματα ανασκαφών παλαιοχριστιανικών ναών σε διάφορασημεία της πόλης, και η Φραγκοκλησιά του 13^ου αιώνα στη Λ. Πεντέλη μας δίνουν στοιχεία για την κατοίκηση της περιοχής στον Μεσαίωνα. Από τα ευρήματα στις δύο βυζαντινές αγροικίες με τα πιθάρια στο Άνω Χαλάνδρι και στο Πάτημα φαίνεται ότι οι κάτοικοι συνέχιζαν να καλλιεργούν το αμπέλι και την ελιά.

Την περίοδο της Τουρκοκρατίας ένα μεγάλο μέρος της πόλης μου κοντά στη ρεματιά («ντερέ») ανηκε σε Τούρκο ή Αρβανίτη μεγαλοκαοκτήμονα ονόματι Χαλά, δίνοντας της το σημερινό όνομα. Η Ρεματιά Χαλανδρίου (ποταμός Καλαμάς) είναι ένας πνεύμονας πρασίνου όχι μόνο για το Χαλάνδρι και τους γειτονικούς δήμους, αλλά και για την Αθήνα. Πηγάζει από το πλούσιο σε πηγές Πεντελικό Όρος και περνά από τους Δήμους Πεντέλης, Μελισσίων, Βριλησσίων, και μετά το Χαλάνδρι χάνεται σε υπόγεια διααδρομή.

Το Ρέμα, η κοίτη και τα πρανή του, καθώς και οι γύρω από αυτό εκτάσεις, έχουν χαρακτηριστεί με Προεδρικό Διάταγμα προστατευόμενη περιοχή και τοπίο. Στους πολλούς περιπάτους μου, σε εκδρομές και περιβαλλοντικές δράσεις στο ρέμα, δεν χορταίνω να απολαμβάνω την πλούσια Φλύα γη. Περιτριγυρίζεται από ψηλά πλατάνια, πεύκα, λεύκες, κυπαρίσσια, πικροδάφνες, αμυγδαλιές, αγριοαχλαδιές, ευκάλυπτους, μυρτιές και μεγάλη ποικιλία θάμνων. Η πυκνή αυτή βλάστηση προσφέρει καταφύγιο σε κάθε είδους πουλιά Έχω δει με έκπληξη σε κάποιες περιηγητικές διαδρομές γερακίνες, ξεφτέρια, κουκουβάγιες και γκιώνες, κοκκινολαίμηδες, τσαλαπετεινούς, αλλά και πολλά ερπετά.

Η περιοχή γύρω από το ρέμα διατήρησε τον αγροτικό χαρακτήρα που είχε από την αρχαιότητα μέχρι τα νεότερα χρόνια. Στις αρχές του 20^ου αιώνα το Χαλάνδρι ανήκε διοικητικά στην Αθήνα. Το σημερινό κέντρο ήταν η κατοικημένη περιοχή, και γύρω της βρισκόταν οι καλλιεργούμενες εκτάσεις με τις αγροικίες. Η δημιουργία της οδού Κηφισίας και η καλύτερη σύνδεση με την πρωτεύουσα έδωσε ώθησε στην ανάπτυξη του εμπορίου και της βιοτεχνίας. Παράλληλα η βελτίωση του οδικού άξονα κατέστησε το Χαλάνδρι και κυρίως την περιοχή γύρω από το Ρέμα παραθεριστικό θέρετρο. Ακόμα και σήμερα σώζονται πολυτελείς επαύλεις μέσα σε κήπους, εξοχικές κατοικίες του Μοντέρνου Κινήματος, αλλά και ταβέρνες της εποχής.

Το 1920 το Χαλάνδρι είχε σχεδόν δύο χιλιάδες κατοίκους, αλλά μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, ο πληθυσμός τριπλασιάστηκε. Οι δύο προσφυγικοί συνοικισμοί που δημιουργήθηκαν γύρω από τη Ρεματιά φιλοξένησαν τους πρόσφυγες, οι οποίοι εργάζονταν ως εργάτες στα κτήματα, λατόμοι στην Πεντέλη, οικοδόμοι, φρεατωρύχοι και βοσκοί. Το Χαλάνδρι έγινε αυτόνομη κοινότρητα το 1925 και Δήμος το 1944. Μετά το δεύτερο μισό του 20^ου αιώνα γνωρίζει μια ραγδαία οικονομική, πληθυσμιακή και οικιστική ανάπτυξη, η οποία θα αλλάξει ριζικά η φυσιογνωμία του.

Γεννήθηκα στο Χαλάνδρι την πρώτη δεκαετία του 21^ου αιώνα και μεγάλωσα ακούγοντας αναμνήσεις των παιδικών χρόνων άλλων γενεών. Στη θέση που σήμερα είναι πολυκατοικίες υπήρχαν αλάνες με κάθε λογής δένδρα, βοσκοτόπια, πηγές, καλύβες βοσκών, εκτροφεία αλόγων και γουρουνιών, μελίσσια. Σήμερα όλα αυτά τα έχει πνίξει το τσιμέντο και οι μεγάλοι αυτοκινητόδρομοι. Σε κάποια κενά οικόπεδα της Αττικής οδού μπορεί κανείς να δει τα απομεινάρια αυτής της δραστηριότητας. Όπως λένε οι μεγαλύτεροι έχει πλέον χαθεί η έννοια της γειτονιάς, όπου τα παιδιά έβγαιναν ελεύθερα να παίξουν στην αλάνα, στο πάρκο, στο δρόμο.

Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα που έχουν εντοπιστεί χάνονται ανάμεσα στην πυκνή δόμηση και σταδιακά καταστρέφονται από τα διάφορα έργα ή τη φθορά. Τα ερείπια του ναού της Φραγκοκλησιάς στη γειτονιά μου μετακινήθηκαν σε άλλη θέση για να κατασκευαστεί η Αττική οδός, λίγο πριν γεννηθώ. Εξοχικές κατοικίες των αρχών του αιώνα αλλά και κτίσματα του προσφυγικού συνοικισμού διασώζονται ακόμα σε αρκετά σημεία ερειπωμένα και εγκαταλελειμμένα. Οι περισσότεροι τα προσπερνούν, χωρίς να αναγνωρίζουν την αξία τους, και μάλλον δεν θα τους λείψουν, αν κατεδαφιστούν.

Η πόλη που ζω δεν θυμίζει καθόλου αυτή που ήταν πριν πενήντα χρόνια. Μια πόλη ανθρώπινη, που ζούσε από την αγροτική οικονομία, ήταν εύφορη, με πυκνή βλάστηση, ωραίο κλίμα, και πρόσφερε ευδαιμονία στους λίγους κατοίκους της. Η πόλη μου ολοένα αυξάνεται προς τους πρόποδες της Πεντέλης, στο Πάτημα. Τη θέση των δέντρων και των ελεύθερων χώρων πρασίνου παίρνουν τα συγκροτήματα των πολυκατοικιών και οι άνετοι αυτοκινητόδρομοι. Οι γραφικές γωνιές με τα όμορφα σπίτια, τους ωραίους κήπους, τα περιβόλια όλο και λιγοστεύουν. Η Ρεματιά εξακολουθεί να είναι πνεύμονας ζωής και αναψυχής, ωστόσο σε πολλά σημεία βλέπει κανείς την αυθαιρεσία των κατοίκων με την ανέγερση πολυκατοικιών δίπλα της. Τον χειμώνα συχνά οι δρόμοι πλημμυρίζουν, καθώς σε κάποια σημεία το ρέμα έχει μπαζωθεί. Όταν κάνει πολύ κρύο ο ουρανός θολώνει και η ατμόσφαιρα γίνεται αποπνικτική από τα τζάκια που συνεχώς ανάβουν.

Το ιστορικό κέντρο από την άλλη πνίγεται στην κυκλοφοριακή συμφόρηση, τα εμπορικά μαγαζιά και τα κέντρα διασκέδασης. Στις γειτονιές αντί για δένδρα φυτρώνουν κεραίες κινητής τηλεφωνίας πάνω στις πολυκατοικίες από τις μεγάλες εταιρίες που έχουν τα κεντρικά τους γραφεία στην πόλη μου. Μια τέτοια είχε εγκατασταθεί απέναντι από το σχολείο μου. Ένα τσουνάμι ανάπτυξης που εξαφανίζει ότι βρίσκει στο πέρασμά του.

Συνοψίζοντας, τα αδύναμα στοιχεία της πόλης μου είναι η μετατροπή μιας πλούσιας σε βλάστηση περιοχής σε τσιμεντούπολη με κυκλοφοριακά προβλήματα, η απουσία υποδομών για τα ΑμΕΑ στον δρόμο, τα σχολεία και στις δημόσιες υπηρεσίες, η έλλειψη υτποδομών για τους νέους, όπως παιδικές χαρές, γήπεδα, κ.ά, η ελλιπής προστασία και ανάδειξη του ρέματος και των αρχαιολογικών καταλοίπων, η ρύπανση της ατμόσφαιρας, η υποβάθμιση του ρέματος, η κοινωνική ανισότητα και η υποβάθμιση περιοχών όπως ο καταυλισμός των Ρομά, το Πεύκο Πολίτη, κ.ά.

Μεγαλώνοντας ωστόσο, παρατηρώντας τις αλλαγές, νομίζω ότι στο Χαλάνδρι έχουν τα τελευταία χρόνια πραγματοποιηθεί έργα που δείχνουν το ενδιαφέρον και το όραμα της Δημοτικής αρχής και των πολιτών για μια Βιώσιμη Ανάπτυξη. Μια ανάπτυξη που παρέχει μακροπρόθεσμα οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη, φροντίζοντας τις ανάγκες της παρούσας και των μελλοντικών γενεών.

Έχει αρχίσει να διαμορφώνεται ένα εκτενές δίκτυο ποδηλατόδρομων από τη γειτονιά μου, το Άνω Χαλάνδρι, μέχρι το κέντρο διαμέσου του Ρέματος Χαλανδρίου, ώστε να υπάρχει αποσυμφόρηση της κυκλοφορίας. Στο κέντρο αρκετοί δρόμοι έχουν πεζοδρομηθεί, και όλο και περισσότεροι πλέον κατεβαίνουν με τα ποδήλατα ή τα πόδια. Έχουν γίνει παρεμβάσεις σχεδόν σε όλες τις παιδικές χαρές και οι λίγοι ελεύθεροι δημόσιοι χώροι έχουν εξωραιστεί. Το Ευρυπίδιο θεατράκι έχει γίνει τοπόσημο για τους κατοίκους. Παράλληλα περιβαλλοντικές δράσεις, περιηγητικές εκδρομές, αθλητικά γεγονότα λαμβάνουν χώρα στη Ρεματιά, προβάλλοντας τη σημασία της προστασίας της.

Σε κάθε γειτονιά υπάρχουν κάδοι ανακύκλωσης και από φέτος έχει ξεκινήσει ένα πρόγραμμα για τη διαχείριση των οικιακών ζυμώσιμων απορριμμάτων. Η πολυκατοικία μας είναι ένας από τους εθελοντές στο πρόγραμμα. Σε ειδικούς ατομικούς καφέ κάδους συλλέγουμε τα υπολείμματα του μαγειρεμένου φαγητού, φρούτα, λαχανικά, κ.ά., τα οποία στη συνέχεια με ειδική επεξεργασία γίνονται βιομάζα, δηλαδή καύσιμο. Ολοένα και περισσότερα σπίτια εγκαθιστούν το φυσικό αέριο για τη θέρμανσή τους, όπως και δημόσια κτήρια. Τέλος ο Δήμος πραγματοποιεί πολλές δράσεις για την υποστήριξη των οικονομικών αδύναμων συνανθρώπων μας την εποχή της οικονομικής κρίσης, όπως κοινωνικό παντοπωλείο, συσσίτιο, κοινωνικό φαρμακείο, κ.ά. Οι παραπάνω δράσεις αποτελούν άξονες για μια βιώσιμη ανάπτυξη.

Πρέπει ωστόσο να γίνουν πολλά, και ακόμα περισσότερα. Γι’ αυτό χρειάζονται πρώτα απ’ όλα υπεύθυνοι και ενεργοί πολίτες, που θα δημιουργήσουν σωματεία και θα προωθήσουν δράσεις. Το αθλητικό σωματείο Φιλοπρόοδος Όμιλος Τούφας (Φ.Ο.Τ.), όπου ανήκω, ξεκίνησε το 1960 ως σύλλογος για την προστασία του πράσινου στην περιοχή και τη διαμόρφωση υποδομών, όπως παιδικές χαρές και σχολεία. Καρπός των προσπαθειών του είναι τα πάρκα, τα γήπεδα και το σχολείο στην περιοχή μας. Για να επιτευχθεί η βιώσιμη ανάπτυξη πρέπει οι πολίτες τόσο ατομικά όσο συλλογικά να αλλάξουν τον τρόπο που ρυθμίζουν την καθημερινότητά τους, όπως να χρησιμοποιούν το ποδήλατο, να κάνουν ανακύκλωση, να συμμετέχουν στο πρόγραμμα διαχείρισης απορριμάτων ή σε δράσεις καθαρισμού, δενδροφύτευσης, να είναι ευαίσθητοι στα προβλήματα των συνανθρώπων τους, όπως οι Ρομά, οι άστεγοι, οι μετανάστες και οι οικονομικά ευπαθείς ομάδες. Μια βιώσιμη πόλη είναι μια ανθρώπινη πόλη με αλληλεγγύη.

Τα προβλήματα που έχουν προκύψει από την αλόγιστη ανάπτυξη αφορούν όλες τις πόλεις. Η εξάντληση των φυσικών πόρων, η ρύπανση σε αέρα, νερό και έδαφος, η υπερβολική χρήση των μην ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η κοινωνική ανισίοτητα είναι κοινά. Όλα τα βόρεια προάστια που βρίσκονται στους πρόποδες του Πεντελικού όρους πρέπει  συντονισμένα να δημιουργήσουν ένα σχέδιο για την προστασία και ανάδειξη του Ρέματος και του Πεντελικού όρους, της κληρονομιάς του Αδριάνειου Υδραγωγείου και της Λιθαγωγίας οδού. Οι γειτονικοί Δήμοι οφείλουν να συνεργαστούν για να πραγματοποιήσουν προγραμματα για την εξοικονόμηση ενέργειας στα νοικοκυριά και στα δημόσια κτήρια,την αειφόρο διαχέιριση των απορριμάτων, την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας, τη βελτίωση των υποδομών στην πόλη. Το περιβάλλον, η πόλη, η οικονομία πρέπει να είναι οι άξονες πάνω στους οποίους θα πρέπει να κατευθυνθούν όλες οι ενέργειές τους.

Άφησα για το τέλος το πιο σημαντικό, τον άνθρωπο. Γιατί η πόλη ως «κοινωνία ελεύθερων πολιτών» πρέπει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των κατοίκων για εργασία, εκπαίδευση, υγεία, ψυχαγωγία. Να είναι μια κοινωνία που θα ενδιαφέρεται για τους φτωχούς και τους αδύναμους, τα ΑμΕΑ, που θα κάνει την καθημερινότητα τους πιο ευχάριστη σε ένα περιβάλλον με ποιότητα ζωής.

Γιατί, όπως λέει μια Ινδική παροιμία «δεν κληρονομούμε τη γη από τους προγόνους μας, τη δανειζόμαστε από τα παιδιά μας.». Άρα για ό,τι κάνουμε πρέπει να σκεφτόμαστε να μην ικανοποιούμε μόνο τις δικές μας ανάγκες, αλλά πώς να μπορούν οι επόμενες γενεές να ικανοποιήσουν τις δικές τους. Όταν σκέφτομαι το Χαλάνδρι που δεν γνώρισα, θέλω να κάνω ό,τι μπορώ για να βρουν στο μέλλον τα παιδιά σαν κι εμένα ένα Χαλάνδρι, όπως το ονειρεύομαι.

 

Ορέστης Μικελάκης Α’ Γυμνασίου

 

Σχολικό έτος 2017-2018

2^ο Βραβείο Γυμνασίων στον 1^Ο Μαθητικό Διαγωνισμό «Εγώ και η Πόλη μου»,

2017-18 από το  Ελληνικό Δίκτυο ΦΙΛΟΙ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ