Τα διαμάντια της Δόμνας και η Ανατολική Θράκη

 

Την Πέμπτη 24/11 είχα τη χαρά και τη τιμή να μιλήσω για το βιβλίο της Ευδοκίας Ποιμενίδου "Τα διαμάντια της Δόμνας" σε εκδήλωση που έγινε στον Πολυχώρο "Άγκυρα".

Αφού άκουσα και την εξαιρετική εισήγηση του Κωνσταντίνου Ιατρίδη Πτέραρχου (Ι) εα. -Επίτιμου Διοικητή ΔΑΥ, Αμυντικού αναλυτή, που μίλησε για το πως χάθηκε/ παραδόθηκε η Ανατολική Θράκη, είπα πολλά πράγματα εκτός κειμένου.

Εδώ, ό,τι είχα ετοιμάσει να πω...

Να σημειώσω πως με τη κυρία Ποιμενίδου σχεδιάζουμε μια κοινή παρουσίαση των βιβλίων μας προσεχώς στην Αλεξανδρούπολη και μάλιστα -εφόσον δοθεί η δυνατότητα στο εκκλησάκι του Αγίου Εύπλου, πλάι στη θάλασσα

Ευδοκία Ποιμενίδου: Τα διαμάντια της Δόμνας

Είναι παράξενες οι συμπτώσεις καμιά φορά. Πριν από δυο χρόνια, τον Νοέμβριο του 2020, ξεκινούσα μια έρευνα για την Ανατολική Θράκη που με οδήγησε τελικά στο βιβλίο το «Μακρύ ταξίδι του Καραβάτζο»

Η νέα μου ηρωίδα -καθόλου τυχαία- λέγεται… Δόμνα!

Το όνομα των ηρωίδων των βιβλίων μας παραπέμπει στη Θρακιώτισσα καπετάνισσα Δόμνα Βισβίζη.

Φαντάζεστε λοιπόν με πόση χαρά και συγκίνηση έπιασα το βιβλίο της Ευδοκίας Ποιμενίδου στα χέρια μου.

Κι η συγκίνηση μεγάλωνε σελίδα τη σελίδα.

Το μυθιστόρημα της Ευδοκίας Ποιμενίδου «Τα διαμάντια της Δόμνας» -βραβευμένο από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά το 2015, χρειάστηκε να περάσουν τέσσερα χρόνια για να κυκλοφορήσει σε πρώτη έκδοση από τις εκδόσεις Γράφημα.

Είναι ένα αληθινό διαμάντι -για να χρησιμοποιήσω και τη λέξη του τίτλου.

Μια αφήγηση που σε καθηλώνει και ζωντανεύει με τη δύναμη ενός σύγχρονου παραμυθά τη ζωή, τη καθημερινότητα και την ιστορία της Ανατολικής Θράκης. Μια ιστορία δραματική και εν πολλοίς άγνωστη. Ένα κομμάτι Ελλάδας που χάθηκε από ολέθριους χειρισμούς της πολιτικής ηγεσίας. Ένας ολόκληρος κόσμος που ξεριζώθηκε και το δράμα του έχει μάλλον επισκιαστεί από την Καταστροφή της Σμύρνης.

Αλλά και πιο πίσω, η ιστορία της Ανατολικής Θράκης και η συνεισφορά της στην Επανάσταση του 21, σχεδόν αγνοείται. Η Δόμνα Βισβίζη, η ηρωική καπετάνισσα που έδωσε τα πάντα στον αγώνα, όπως και δεκάδες άλλοι Αινίτες και Ανατολικοθρακιώτες παραμένουν άγνωστοι.

Σημαντικές και οι αναφορές στα έθιμα και τις παραδόσεις της περιοχής που σε πολλές περιπτώσεις κινδυνεύουν να χαθούν. Μου φάνηκε τόσο σημαντική η Θρακιώτικη Βασιλόπιτα που το κάθε κομμάτι είχε και κάτι συμβολικό για όποιον του τύχαινε.

Δεν είναι όμως μόνο η συνεισφορά στη διατήρηση της μνήμης που κάνει αυτό το βιβλίο πολύτιμο. Είναι ο τρόπος που η συγγραφέας αφηγείται και προσεγγίζει τους ήρωές της. Είναι ολοφάνερο το βιωματικό στοιχείο, που συνδυάζεται με την ιστορική έρευνα.

Ένα μυθιστόρημα συγκινητικό με τη συνάντηση της υπέργηρης Χιλμιγιέ με την εγγονή της αγαπημένης και μονάκριβης φίλης της, της Δόμνας που την έχασε με τον ξεριζωμό και τον βίαιο εκπατρισμό των Ελλήνων.

Κι ένα βιβλίο που έχει μείνει με βαθύτατους συμβολισμούς. Ο Ιάσονας και το Χρυσόμαλλο Δέρας…

 

Όπως λέει η ίδια

«Οι παππούδες μου ήρθαν πρόσφυγες από την ανατολική Θράκη το 1922. Οι πολλές αφηγήσεις για τη ζωή τους στην αλησμόνητη πατρίδα,  μου μετέδωσαν την αγάπη γι’ αυτήν. Οι αναμνήσεις τους, με έναν μαγικό τρόπο έγιναν και δικές μου. Διάβαζα όποιο βιβλίο  έβρισκα που αφορούσε την ανατολική Θράκη των αρχών του εικοστού αιώνα και την προσφυγιά μετά την μικρασιατική καταστροφή. Επειδή δεν βρήκα βιβλία  που να απευθύνονται σε εφήβους, σκέφτηκα να γράψω ένα.  Σκοπός μου ήταν να πω την ιστορία των ανατολικοθρακιωτών  με τρόπο μυθιστορηματικό και απλό, ώστε να μπορεί να διαβαστεί από εφήβους και μεγάλα παιδιά. Ήθελα να δώσω ένα βιβλίο που μέσα από τις σελίδες του θα μάθουν για τη ζωή, τα έθιμα και τον πόνο των ανθρώπων που άφησαν περιουσίες και σπίτια «να βγάλεις τα παπούτσια και να μπεις» όπως συνήθιζε να λέει η γιαγιά μου»  

Το μυθιστόρημα θα έλεγα πως είναι η φυσική συνέχεια των παραμυθιών που κατέγραψε η συγγραφέας από τις αφηγήσεις της δικής της γιαγιάς.

Το βιβλίο που προέκυψε -«Τα παραμύθια της γιαγιάς Ευδοκίας»_ το οποίο πωλείται αποκλειστικά από το Λαογραφικό Μουσείο Ξυλαγανής,  περιέχει δώδεκα από αυτά που μου έλεγε όταν ήμουν παιδί.

Η ταύτιση με την εγγονή Δόμνα είναι προφανής.

Το μυθιστόρημά περιέχει πολλά ιστορικά στοιχεία που άντλησε η συγγραφέας μέσα από έρευνα αξιοποιώντας και ό,τι σχετικό σύγγραμμα ανακάλυψε στις βιβλιοθήκες της Λάρισας. Εκτός από αυτά που περιείχαν ιστορικές καταγραφές, διάβασε και βιβλία για τις εργασίες των κατοίκων εκείνα τα χρόνια και καταθέσεις ανθρώπων που περιέγραφαν όσα έζησαν, τότε, στην ανατολική Θράκη. Οι αφηγήσεις των παππούδων της υπήρξαν καθοριστικές στην περιγραφή των κατοικιών, της καθημερινότητας και των εθίμων.

«Διαβάζοντας για την βιομηχανία της εποχής εντυπωσιάστηκα από τον μεγάλο αριθμό σησαμελαιοτριβείων, (Γιαχανάδες λέγονταν τότε) και κονιακοποιείων που υπήρχαν στη Θράκη, που αποφάσισα ότι θα έπρεπε να αναφερθούν. Το χαλβατζίδικο μου φάνηκε πιο ελκυστικό γιατί είχε μεγαλύτερη ποικιλία εργασιών και επέλεξα να είναι το επάγγελμα της οικογένειας της Δόμνας.  Επίσης, η ημέρα που αρχίζει να αφηγείται η γιαγιά Δόμνα είναι κι αυτή σημαδιακή. Πρόκειται για το μαύρο Πάσχα του 1914, τότε που άρχισε η συστηματική εξόντωση και ο εκτοπισμός των Ελλήνων της ανατολικής Θράκης»

Το βιβλίο διασώζει και πολλά έθιμα που έχουν χαθεί ή κινδυνεύουν να χαθούν

«Η ξενομανία και η κακόγουστη αντιγραφή αμερικάνικων, κυρίως, προτύπων έχουν παραγκωνίσει τα ελληνικά έθιμα σε μεγάλο βαθμό. Ευτυχώς, συνεχίζεται η καταγραφή εθίμων, λαϊκών παραμυθιών και τραγουδιών. Τα τελευταία χρόνια, κάποιοι δήμοι, κάνουν δράσεις για την αναβίωση της παράδοσης και αυτό είναι αρκετά παρήγορο.  Θεωρώ πως έχει μεγάλη σημασία να περνάμε τα έθιμα από γενιά σε γενιά, γιατί είναι κομμάτι της ταυτότητάς μας μαζί με τα λαϊκά παραμύθια και τα παραδοσιακά τραγούδια»   

 

Συμφωνώ μαζί της πως για την ενίσχυση της εθνικής ταυτότητας των παιδιών για την αυτογνωσία, πρέπει τα παιδιά να μαθαίνουν την τοπική ιστορία.

Ο ρόλος του σχολείου είναι καθοριστικός

Το Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης του Εθνικού Κέντρου Έρευνας και Διάσωσης Σχολικού Υλικού (ΕΚΕΔΙΣΥ) θα υλοποιήσει για τέταρτη χρονιά το εκπαιδευτικό πρόγραμμα σύμπραξης σχολείων και εκπαιδευτικών που ενδιαφέρονται να ασχοληθούν με την ιστορία του σχολείου τους. Το πρόγραμμα έρχεται να συμπληρώσει τις ήδη υπάρχουσες δράσεις του Μουσείου σε αυτή την κατεύθυνση (Μαθητικοί Διαγωνισμοί, Συνέδρια, Ημερίδες). Σκοπός να ενισχύσει εκπαιδευτικούς και μαθητές να ασχοληθούν ενεργά με την τοπική ιστορία και ειδικότερα την τοπική εκπαιδευτική ιστορία, να γίνουν ερευνητές και να αναδείξουν την ιστορία των σχολείων που εργάζονται και φοιτούν, να μελετήσουν αρχειακό υλικό, να συλλέξουν προφορικές μαρτυρίες, να δημιουργήσουν οπτικοακουστικές εφαρμογές, να διατυπώσουν συμπεράσματα για την εκπαιδευτική ζωή στο παρελθόν, να αφυπνίσουν την εκπαιδευτική μνήμη, να αναστοχαστούν την εκπαιδευτική ζωή στο παρόν μέσω των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που θα εκπονήσουν και να ανοίξουν το σχολείο στην κοινότητα.