Το "Μερκάντο" στη Λέρο (και μια συνέντευξη)

 Το "Μερκάντο" στη Λέρο

Ένα υπέροχο βιβλίο παρουσιάζεται από αγαπημένους φίλους στη Λέρο -Τετάρτη 9/7 στις 7μμ στη Δημοτική Βιβλιοθήκη.

 Με αυτή την ευκαιρία αναδημοσιεύω τη συνέντευξη που μου παραχώρησε η συγγραφέας για τον "Δρόμο της αριστεράς"

Μαρία Μαμαλίγκα, συγγραφέας: Μερκάντο

Συνέντευξη στον Κώστα Στοφόρο

«Θέλησα να συμπληρώσω μέσα μου και μέσω της γραφής, ένα μέρος της αφήγησης για την τύχη των Εβραίων της Ρόδου που είχε αποσιωπηθεί»

Περιδιαβαίνοντας πριν λίγες μέρες τα στενά δρομάκια της παλιάς Εβραϊκής Συνοικίας στη Μεσαιωνική πόλη της Ρόδου, τα βήματά μου με έφεραν στη Συναγωγή «Kahal Shalom». Στο ίδιο συγκρότημα κτιρίων στεγάζεται και το Εβραϊκό Μουσείο Ρόδου.

Στο μυαλό μου είχα το «Μερκάντο», τη νουβέλα της Μαρίας Μαμαλίγκα που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις της Εστίας και διάβασα επίσης πρόσφατα.

Ένα βιβλίο συγκλονιστικό. Η ιστορία μιας Εβραιοπούλας που ερωτεύεται έναν Τούρκο -μορφωτικό ακόλουθο στο προξενείο στη Ρόδο, λίγο πριν τον οριστικό διωγμό και εξόντωση των Ελλήνων Εβραίων… Παρακολουθούμε την ιστορία αυτή μέσα από το δικό της ημερολόγιο, αλλά και από την πλευρά του αφηγητή που καταγράφει τον τρόπο που βλέπουν οι άλλοι τα όσα της συμβαίνουν.

Τα μαθήματα Γαλλικών, η αγάπη για τη λογοτεχνία θα οδηγήσουν στον σφοδρό έρωτα. Θα μείνει έγκυος, αλλά θα διστάσει να φύγει μαζί του στη ουδέτερη Τουρκία.

Όταν εκείνος σκοτώνεται, ο πρόξενος που ήταν φίλος του, τις βγάζει τούρκικο διαβατήριο, αλλάζει το όνομά της και τη φυγαδεύει. Θα χάσει το παιδί, θα ζήσει μια μεγάλη περιπέτεια, θα ενταχθεί στα κινήματα της αριστεράς, αλλά μετά τον πόλεμο θα μάθει για τον αφανισμό σχεδόν ολόκληρης της οικογένειάς της.  

Η συγγραφέας με βαθιά γνώση του τόπου και των ανθρώπων ζωντανεύει πραγματικά με την εξαιρετική γραφή της τη σκληρή εκείνη εποχή…

Παράλληλα δημιουργεί μέσα από την αφήγηση έναν διαφορετικό οδηγό της πόλης. Με όσα κρύβονται πίσω από τα στενά σοκάκια και τις προσόψεις των σπιτιών. Υπάρχουν πολλές σημειώσεις που ερμηνεύουν τα παλιά τοπωνύμια κι έτσι μπορούμε να μάθουμε τα παλιά ονόματα.

Αφού έχεις διαβάσει το βιβλίο βιώνεις κυριολεκτικά μια άλλη πόλη. Νιώθεις πως θα ακούσεις τις φωνές ανθρώπων που δεν υπάρχουν πια, μιας ιστορίας αιώνων που χάθηκε μέσα στη βαρβαρότητα. Έθιμα μιας άλλης εποχής.

Και μάλιστα μέσα από τα μάτια μιας ηρωίδας που πήγε κόντρα στις παραδόσεις, που τόλμησε να ζήσει ελεύθερη από συμβάσεις -όσο ήταν δυνατόν μέσα σε εκείνες τις συνθήκες. 

Να θυσιάσει και το ίδιο το όνομά της.

Παράλληλα με την ατομική ιστορία συναντάμε πρόσωπα και καταστάσεις που άφησαν εποχή και δένουν τον μύθο με την πραγματικότητα.

Μερικοί Εβραίοι της Ρόδου σώθηκαν πράγματι λαμβάνοντας την τουρκική υπηκοότητα.

-Πώς γεννήθηκε η ιδέα να γράψετε μια νουβέλα για την Εβραϊκή Κοινότητα της Ρόδου;

Με απασχολούσε το θέμα της ενηλικίωσης σε δύσκολους καιρούς. Γεννέτειρά μου είναι η Ρόδος, απ’ όπου έφυγα στα 17. Την εποχή των μαθητικών μου χρόνων, κανείς δεν μιλούσε για τους Ροντεσλίς (τους Σεφαραδίτες της Ρόδου), ούτε στο σχολείο, ούτε στο άμεσο κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον. Το Εβραϊκό Μουσείο άνοιξε στην ουσία το 2002, αλλά δεν έγινε ευρέως γνωστό στην τοπική κοινωνία. Οδηγήθηκα σ’ αυτό πολύ αργότερα, μέσω ενός ταξιδιού στην Κρακοβία, και συνειδητοποίησα, κοιτώντας τις εκλεκτές συλλογές του, το οδυνηρό τέλος μιας κοινότητας και μιας εποχής. Οι Σεφαραδίτες Εβραίοι της Ρόδου αποτέλεσαν την τελευταία αποστολή Ελλήνων Εβραίων στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου, λίγο πριν το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Γοητεύτηκα από την πλούσια πολιτιστική παράδοση της χαμένης κοινότητας. Μια και το τραύμα μου συναντήθηκε με το τραύμα του τόπου, θέλησα να συμπληρώσω μέσα μου και μέσω της γραφής, ένα μέρος της αφήγησης για την τύχη των Εβραίων της Ρόδου που είχε αποσιωπηθεί και μου έλειπε, και να το μεταδώσω επαρκώς και σε άλλους.

-Υπάρχουν μαρτυρίες καταγεγραμμένες; Που βασίστηκε κυρίως η δική σας έρευνα;

Ναι, υπάρχουν καταγεγραμμένες σε βιβλία, αλλά και βιντεοσκοπημένες μαρτυρίες για τον πόλεμο και τη Σοά, καθώς και απομνημονεύματα κατοίκων ή επισκεπτών της Ρόδου κατά την περίοδο της Ιταλικής και Γερμανικής Κατοχής - ορθόδοξων, καθολικών, εβραίων και  μουσουλμάνων. Ακόμη ανέτρεξα σε εφημερίδες εποχής, περιοδικά, και άλμπουμ με παλιές φωτογραφίες. Διάβασα ιστορικά βιβλία καθώς και συλλογές εθίμων των Ροντεσλίς. Μελέτησα σεφαραδίτικες μπαλάντες της Ρόδου γραμμένες στα εβραιοϊσπανικά και μετάφρασα στα ελληνικά μία από αυτές. Μίλησα επίσης με τον Ροντεσλί Σάμι Μοδιάνο, που έχει επιβιώσει του Άουσβιτς, ζει στην Ιταλία και επισκέπτεται τα καλοκαίρια τη Ρόδο.

-Ο τίτλος «Μερκάντο» που διαλέξατε που παραπέμπει;

Οι Σεφαραδίτες της Ρόδου, για να σώσουν κάποιον δικό τους που είχε αρρωστήσει σοβαρά και κινδύνευε να πεθάνει, έσφαζαν στον δρόμο μια αγελάδα και μοί­ραζαν το κρέας της στους φτωχούς. Το έθιμό τους αυτό καταργήθηκε από τους Ιταλούς.

«Μερκάντο» στη γλώσσα τους, τα εβραιοϊσπανικά, σημαίνει αυτόν που εξαγοράστηκε με λύτρα από τον Άγγελο του Θανάτου. Είναι επίσης και κύριο όνομα. Παραπέμπει στην δεκαεφτάχρονη ηρωίδα και στη θεία της, που επιβίωσαν της Σοά, με διαφορετικό τρόπο η καθεμία.

-Πού τελειώνει η μυθοπλασία κι αρχίζει η πραγματικότητα;

Στη λογοτεχνία, και όχι μόνο, καμία πραγματικότητα δεν παρουσιάζεται χωρίς διαμεσολάβηση. Παρεμβαίνει πάντοτε η μυθοπλασία, συνειδητά ή ασυνείδητα, ηθελημένα ή μη. Στο Μερκάντο υπάρχουν μυθοπλαστικά πρόσωπα που βασίζονται σε υπαρκτά ιστορικά πρόσωπα και άλλα που είναι εξ ολοκλήρου επινοημένα.

-Τι έχει απομείνει σήμερα από την Εβραϊκή Κοινότητα της Ρόδου;

Οι Εβραίοι της Ρόδου σήμερα είναι λιγότεροι από 20. Εξ αυτών, μόνο μία κυρία είναι Ροντεσλί. Μικρές κοινότητες απογόνων των Ροντεσλίς υπάρχουν στην Αμερική, στην Αφρική, στο Ισραήλ, και σε διάφορα άλλα μέρη του κόσμου.

……………………..

Η Μαρία Μαμαλίγκα γεννήθηκε στη Ρόδο. Σπούδασε χημεία και σινεμά, σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, στην Αθήνα (ΕΚΠΑ) και στην Αγγλία (UEA). Διδάσκει κινηματογράφο στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Έχει δημοσιεύσει διηγήματα και κριτικά κείμενα για τα εικαστικά και τον κινηματογράφο σε εφημερίδες και περιοδικά.

Το "Μερκάντο" είναι η πρώτη της νουβέλα.