ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ
ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟ
Εισήγηση του Διευθυντή του 1ου Δημοτικού Μυτιλήνης Παναγιώτη Χαχάλη στην Ανοικτή εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στην Αίθουσα Τελετών του Πρότυπου Λυκείου Μυτιλήνης στο πλαίσιο των δράσεων Φιλαναγνωσίας που οργάνωσε τον Οκτώβριο το Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης σε Χίο και Λέσβο
Από νωρίς ο άνθρωπος
άρχισε να αντιλαμβάνεται ως ουσιαστική ανάγκη, την ανάγκη του για επικοινωνία.
Βασικός τρόπος της ανθρώπινης επικοινωνίας είναι ο λόγος είτε γραπτός είτε
προφορικός, όμως η διαφορά μεταξύ τους είναι πως, όπως επισημαίνεται και στη λατινική
φράση, «verba volant και scripta manent», δηλαδή τα λόγια πετούν και τα γραπτά
μένουν. [1]
Η εισαγωγή της γραφής
προκάλεσε επαναστατικές αλλαγές στην ανθρώπινη συνείδηση και συμπεριφορά,
έχοντας επιπτώσεις σε διάφορους τομείς της ζωής, όπως ο πολιτισμός, η
οικονομία, η πολιτική και η τέχνη. [2]
Άλλωστε, μέσω του γραπτού λόγου επιβίωσαν οι γνώσεις του ανθρώπου, η
ιστορία, η επιστήμη, η τέχνη, οι ιδέες, οι απόψεις, οι σχεδιασμοί και οι
αποφάσεις όσων έζησαν παλαιότερα, αποτελώντας παρακαταθήκη για τις νέες γενιές. [3]
Όπως τονίζει και ο
Νίκος Φασούλας στο άρθρο του, «Η αξία του βιβλίου για τον άνθρωπο», το βιβλίο
αποτελεί την βασικότερη μορφή έντυπου λόγου. Επιπλέον, όπως αναφέρει, η εφεύρεση
και η εξέλιξη της τέχνης της τυπογραφίας είχε ως αποτέλεσμα την ραγδαία
μετάδοση της γνώσης και την διεύρυνση της πνευματικής καλλιέργειας, οδηγώντας
στην περίοδο της Αναγέννησης. Ας μην ξεχνάμε πως «μέσα στις σελίδες του βιβλίου
ο συγγραφέας του καταθέτει τη μελέτη, την έρευνα, τις εμπειρίες και τα
συναισθήματά του, μας εισάγει στον κόσμο του και μας δίνει την ευκαιρία να
μάθουμε, να τον προσεγγίσουμε και να ερμηνεύσουμε την σκέψη του και αποτυπώνει
τις ιδέες του με επιμέλεια γνωρίζοντας ότι οι αναγνώστες του απέχουν γεωγραφικά
και χρονικά από το συγγραφέα».[4]
Με τη ραγδαία ανάπτυξη
της τεχνολογιας, υπάρχουν σήμερα, εκτός των έντυπων, και βιβλία σε ηλεκτρονική
μορφή. Όμως, τα κλασσικά τυπωμένα βιβλία, όπως αυτά «τα δερματόδετα με την
σκληρή πλάτη που τα ανοίγεις και μπορείς να μυρίσεις το χαρτί από το
τυπογραφείο, που τα κρατάς και με τα δύο χέρια, που γυρνάς τις σελίδες και
τσαλακώνεις την άκρη για να θυμάσαι που είχες μείνει»[5],
είναι αναντικατάστατα. Και αυτό γιατί, μπορεί κανείς να αφήσει το δικό του
προσωπικό στίγμα σε κάθε βιβλίο που διαβάζει. Όσο και να υπογραμμίσει ή να
αφήσει μία σημείωση στο ηλεκτρονικό βιβλίο, δεν θα είναι ποτέ το ίδιο με το να
ανοίγει μετά από χρόνια ένα βιβλίο και να βρίσκει μέσα μία σημείωση που έχει
κάνει με το μολύβι.[6] Ειδικά
για τα παιδιά, που έρχονται πλέον σε καθημερινή επαφή με την τεχνολογία, μέσω
του διαδικτύου, είναι πολύ σημαντικό να προσεγγίζουν τη γνώση μέσω βιβλίων σε
έντυπη μορφή, μετριάζοντας το χρόνο που περνούν μπροστά σε μία οθόνη, να
γνωρίσουν τη φύση του βιβλίου και να αφουγκραστούν την αξία του.
Γιατί όμως είναι
σημαντική η καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας στα παιδιά; Τι είναι αυτό που καθιστά
αναγκαία την επαφή του παιδιού με το βιβλίο; Σύμφωνα με τους ειδικούς οι λόγοι
είναι πολλοί:
Η ανάγνωση βοηθά στην
καλλιέργεια της φαντασίας και συνάμα της δημιουργικότητας και καλλιτεχνικής
φύσης που υπάρχει στην ψυχοσύνθεση κάθε παιδιού.[7]
Επίσης, καθώς ταυτίζεται με τους ήρωες των ιστοριών που διαβάζει (οι οποίες
κουβαλούν πανανθρώπινες αξίες και ιδανικά) βιώνει τις ποικίλες δυσκολίες που
εκείνοι αντιμετωπίζουν και έτσι καλλιεργείται η πολυπόθητη ενσυναίσθηση, η
ικανότητα του ανθρώπου να μπορεί να «μπει» στη θέση του άλλου.[8]
Ακόμη, ο νεαρός αναγνώστης βρίσκει παρηγοριά σε προσωπικούς προβληματισμούς,
διοχετεύει με τρόπο ανώδυνο έντονα συναισθήματα θυμού, ενοχών, άγχους και
κατανοεί πως και οι συνομήλικοί του αισθάνονται συχνά με τον ίδιο τρόπο.[9]
Έρχεται σε επαφή με σοβαρά κοινωνικά ζητήματα και σύγχρονα προβλήματα και
γνωρίζει τις συνέπειές τους χωρίς το ίδιο το παιδί να τις υφίσταται και άρα,
χωρίς να πληγώνεται.[10]
Αποκτά επιπρόσθετα, άκοπα και ευχάριστα πληροφορίες και γνώσεις.[11]
Επιπλέον καλλιεργείται αισθητικά τόσο σε σχέση με το λόγο (εμπλουτισμός
λεξιλογίου και εκφραστικών μέσων) όσο και σε σχέση με την εικόνα και τις
εικαστικές τέχνες.[12]
Ακόμη, η ανάγνωση ενός βιβλίου ενισχύει την ικανότητα του παιδιού να
προσηλώνεται σε ένα αντικείμενο και να οργανώνει τη σκέψη του γύρω από
αυτό, δεξιότητα απαραίτητη στις μέρες μας στις οποίες η αποσπασματική και με
καταιγιστικούς ρυθμούς πληροφόρηση μέσω του διαδικτύου, αναγκάζουν τη ματιά να
πηδά συνεχώς από τη μια πληροφορία στην άλλη.[13]
Πιο συγκεκριμένα, όπως
τονίζει και η συγγραφέας & παιδαγωγός Λητώ Τσακίρη Παπαθανασίου σε
συνέντευξή της στη στήλη «Το Μαγικό κλειδί για το Παιδί», σχετικά με τη φυσιολογία του ατόμου και το μαθησιακό
υπόβαθρό του, η ενασχόληση ενός παιδιού με την ανάγνωση κλασσικών αλλά &
σύγχρονων λογοτεχνικών βιβλίων που αφορούν την ηλικία του αποτελεί μια σπουδαία
δραστηριότητα που το ωθεί στην εξάσκηση και ενδυνάμωση των γνωστικών του
λειτουργιών όπως η μνήμη, η παρατήρηση, η προσοχή, η συγκέντρωση και η ανάπτυξη
κριτικής σκέψης.[14] Επίσης,
το βιβλίο οξύνει την σκέψη και την κρίση, βοηθά άρα τα παιδιά να σκέφτονται πιο
βαθιά και πιο πλατιά. Το παιδί μαθαίνει να επεξεργάζεται πιο σύνθετες και
ποικιλόμορφες πληροφορίες και να αναπτύσσει τη δεξιότητα της χρήσης
επιχειρημάτων σε ένα ζήτημα.[15]
Όσον αφορά την έκφραση
του μικρού αναγνώστη βλέπουμε ότι η αίσθηση της ευχαρίστησης είναι πολύ μεγάλη.
[16]Τον
οδηγεί σε έναν άλλο κόσμο όπου του δίνεται η δυνατότητα να νιώσει ελεύθερος, να
απλώσει τη φαντασία του, να κάνει ένα διάλειμμα από όλα αυτά που το απασχολούν
και να χαλαρώσει.[17]
Σ’ ένα βιβλίο το παιδί μπορεί να βρει παρέα, να εξερευνήσει και να ανακαλύψει
τον κόσμο, να διασκεδάσει, να βοηθηθεί και να ωριμάσει, να γνωρίσει άλλους
λαούς και πολιτισμούς.[18] Το βιβλίο επιδρά αθόρυβα, βαθμιαία και δυναμικά στη
συνολική ανάπτυξη και εξέλιξη του παιδιού.[19]
Προβάλει ανθρωπιστικές αξίες και δίνει πρότυπα υγιούς συμπεριφοράς, μέσα από το
ήθος του. [20]Εμβαθύνει
σε σημαντικά ιδανικά για τον άνθρωπο και ωθεί τους ανήλικους αναγνώστες του να
τα υλοποιήσουν και να δράσουν μέσω της δράσης των ηρώων.[21]
Καθώς η ανάγνωση είναι πρωτίστως απόλαυση, το παιδί αποκτά μια συνήθεια ζωής
που θα το βοηθά να ψυχαγωγείται και να χαλαρώνει.[22]
Γίνεται πηγή ευχαρίστησης, χαράς, ευφορίας και το συμφιλιώνει με το ωραίο
επιτυγχάνοντας δηλαδή αβίαστα την ψυχαγωγία. [23]Προάγει
πρότυπα προς μίμηση καθώς επίσης συμβάλλει και στην αποδοχή της
διαφορετικότητας αλλά και την αγάπη, τον σεβασμό στο συνάνθρωπο, τη φύση και τα
ζώα.[24]
Μέσα
όμως από τη διαδικασία της φιλαναγνωσίας επιτυγχάνονται και επιμέρους στόχοι,
όπως:
• άσκηση της δεξιότητας
της προσεκτικής ακρόασης και ως εκ τούτου πρόληψη φαινομένων διάσπασης
προσοχής, όταν δεν οφείλεται σε παθογόνα αίτια, που είναι πολύ συχνή στις
μικρές τάξεις του δημοτικού σχολείου
• καλλιέργεια δεξιότητας αναδιήγησης ιστοριών,
συναισθημάτων ή καταστάσεων
• ανάπτυξη
δυνατότητας κατανόησης κειμένου
• ανάπτυξη
συνεργατικής ικανότητας
• ανάπτυξη επικοινωνιακής ικανότητας
• αφηγηματική ικανότητα
• εξοικείωση με τη λειτουργία ομάδων
• δημιουργία κλίματος
συντροφικότητας και δημιουργικότητας μέσα στην τάξη, η οποία σταματά να
αποτελεί ένα άθροισμα μεμονωμένων μαθητών αλλά γίνεται μια «κοινότητα
αναγνωστών».[25]
Άλλωστε, «Η λογοτεχνία, ως μορφή τέχνης,
μεταπλάθει την αντικειμενική πραγματικότητα με την αισθητική αξία που της
προσδίδει. Η πρόκληση συγκίνησης, πρωταρχικό γνώρισμα της λειτουργίας της
τέχνης του λόγου, όπως και κάθε τέχνης, είναι απόρροια της αισθητικής της
αξίας. Ποικίλα συναισθήματα, πάθη, καημοί, διαλογισμοί του ανθρώπου, κοινωνικά
προβλήματα μετατρέπονται από το δημιουργό σε αισθητική εποπτεία. Έτσι το
ατομικό γίνεται γενικό. Το έργο κάθε λογοτέχνη
αντανακλά, δημιουργικά, έναν ολόκληρο κόσμο ιδεών και πεποιθήσεων, που ενώνουν
το συγγραφέα με την εποχή του ή τον αντιπαραθέτουν σ’ αυτήν. Έτσι κάθε
λογοτέχνημα μέσα από την αισθητική ανασύνθεση του κόσμου της ανάγκης, μας
οδηγεί στην εσωτερική ελευθερία και συμβάλλει γενικότερα στη συγκρότηση της
πνευματικής μας ζωής.»[26]
Με ποιούς τρόπους όμως
μπορεί να προωθηθεί το βιβλίο και η φιλαναγνωσία;
Πρώτα με την έγκαιρη ανάδειξη των ωφελειών που προσφέρει η
μελέτη βιβλίων: Οφείλει να γίνει μια
συστηματική προσπάθεια με τη συνδρομή των εκπαιδευτικών, της οικογένειας και
της πολιτείας, ώστε οι νέες γενιές να συνειδητοποιήσουν εγκαίρως τα οφέλη της
ανάγνωσης. [27]Τα
παιδιά θα πρέπει να κατανοήσουν, πως τόσο η ικανότητά τους να σκέφτονται και να
διερευνούν με πληρότητα τα ζητήματα της πραγματικότητας, όσο και οι λεκτικές
τους δεξιότητες, αλλά και η δημιουργικότητά τους, μπορούν να ωφεληθούν σε πολύ
μεγάλο βαθμό από την επαφή με τα βιβλία.[28]
Προώθηση του βιβλίου από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης: Η προβολή εκπομπών αφιερωμένων στο βιβλίο, καθώς και η
προβολή κοινωνικών μηνυμάτων για την αξία της ανάγνωσης, μπορούν να
λειτουργήσουν ενισχυτικά στην προσπάθεια προώθησης της φιλαναγνωσίας.[29]
Στήριξη του βιβλίου από την πολιτεία: Η πολιτεία οφείλει να λάβει τα κατάλληλα μέτρα,
προκειμένου να καθιστά βιώσιμη την εκδοτική παραγωγή στη χώρα μας, επιτρέποντας
στους εκδότες να επιλέγουν ποιοτικά βιβλία και όχι να αναζητούν εμπορικούς
τίτλους -έστω κι αν δεν αποτελούν καλές αναγνωστικές επιλογές- μόνο και μόνο
γιατί θα τους αποφέρουν το αναγκαίο οικονομικό κέρδος.[30]
Επαναπροσέγγιση
της εκπαιδευτικής διαδικασίας: Το
σχολείο οφείλει να προάγει την
εξοικείωση του μαθητή με το βιβλίο και την ανάγνωση, καθώς και τη
σταδιακή εδραίωση μιας φιλικής σχέσης του με το λογοτεχνικό βιβλίο. Είναι
σημαντικό να λειτουργεί ως χώρος όπου οι νέοι θα δημιουργούν μια σταθερή σχέση
αγάπης με το βιβλίο και όχι ως χώρος όπου το βιβλίο θα αντιμετωπίζεται ως μέσο
καταπίεσης. [31]Επομένως,
κρίνεται απαραίτητο να ληφθεί μέριμνα ώστε η εκπαιδευτική διαδικασία να
αποδεσμευτεί από την αυστηρή και ανούσια αποστήθιση και να στραφεί σε μια πιο
δημιουργική και πιο γόνιμη επαφή με τη γνώση. [32]Κλείνοντας
κινητά και φορητούς υπολογιστές, θα αντιληφθεί το παιδί τον μαγευτικό κόσμο του
βιβλίου. Το βιβλίο ποιότητας άλλωστε δε συμβάλλει απλά στον πολιτισμό, αλλά
γίνεται το ίδιο πολιτισμός.[33]
Και ο πολιτισμός είναι κάτι πολύ σπουδαίο, είναι «λογισμός και
όνειρο» όπως έχει πει ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός.[34]
[1] Νίκος
Φασούλας «Η αξία του βιβλίου για τον άνθρωπο» Προσβάσιμο: https://www.thematofylakes.gr/h-aksia-tou-vivliou-gia-ton-anthrwpo/
(Ημερομηνία επίσκεψης 3 Οκτωβρίου 2020)
[2] Ό.π.
[3] Ό.π.
[4] Ό.π.
[5] Claire Fallon (10 Οκτωβρίου 2015)
«11 λόγοι που τα πραγματικά βιβλία δεν συγκρίνονται με τα e-book» Προσβάσιμο: https://www.huffingtonpost.gr/2015/10/10/life-pragmatika-vivlia-ebook_n_8205902.html
(Ημερομηνία επίσκεψης 3 Οκτωβρίου 2020)
[6] Ό.π.
[7] Χρυσάνθη Τσιαμπαλή (17 Σεπ 2017) «Η σημασία της φιλαναγνωσίας στα παιδιά» Προσβάσιμο: https://www.eleftheria.gr/%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82/item/175136.html
(Ημερομηνία επίσκεψης 3 Οκτωβρίου 2020)
[8] Ό.π.
[9] Ό.π.
[10] Ό.π.
[11] Ό.π.
[12] Ό.π.
[13] Ό.π.
[14] Απόσπασμα συνέντευξης της συγγραφέως & παιδαγωγού Λητώς Τσακίρη Παπαθανασίου στη
στήλη «Το Μαγικό κλειδί για το Παιδί» με την Ψυχολόγο Α.Π.Θ - Ψυχοθεραπεύτρια
CBT Ειδικευμένη στην ειδική αγωγή κα Βασιλική Κουλουψούζη (20 Ιουνίου 2018)
«Η αξία της φιλαναγνωσίας από την προσχολική αγωγή» Προσβάσιμο: https://postlarissa.gr/paidi/item/4197-i-aksia-tis-filanagnosias-apo-tin-prosxoliki-agogi
(Ημερομηνία επίσκεψης 3 Οκτωβρίου 2020)
[15] Ό.π.
[16] Ό.π.
[17] Ό.π.
[18] Ό.π.
[19] Ό.π.
[20] Ό.π.
[21] Ό.π.
[22] Ό.π.
[23] Ό.π.
[24] Ό.π.
[25] Φιλαναγνωσία (χ.η.)
Προσβάσιμο:http://www.stjoseph.gr/?page_id=2608 (Ημερομηνία επίσκεψης 3 Οκτωβρίου 2020)
[26] Άντα
Κατσίκη – Γκίβαλου «Εισαγωγή στο Τέρψεις και Ημέρες Ανάγνωσης, ΙΜΠ» (1999)
[27] Άννα Σπυροπούλου, (24
Δεκεμβρίου 2019) «Η καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας»
Προσβάσιμο: https://www.offlinepost.gr/2019/12/24/%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B9%CE%AD%CF%81%CE%B3%CE%B5%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%86%CE%B9%CE%BB%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%B3%CE%BD%CF%89%CF%83%CE%AF%CE%B1%CF%82/
(Ημερομηνία επίσκεψης 3 Οκτωβρίου 2020)
[28] Ό.π.
[29] Ό.π.
[30] Ό.π.
[31] Ό.π.
[32] Ό.π.
[33] Μαρία Ανδριτσοπούλου ( 21 Σεπτεμβρίου 2016) «Η καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας
και ο επαναπροσδιορισμός της σχέσης του παιδιού με το βιβλίο ως βασικοί στόχοι
της εκπαιδευτικής πράξης.»
(Ημερομηνία επίσκεψης 3 Οκτωβρίου 2020)
[34] Ό.π.
[35] Ό.π.
[36] Άννα Σπυροπούλου, (24
Δεκεμβρίου 2019) «Η καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας»
Προσβάσιμο: https://www.offlinepost.gr/2019/12/24/%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B9%CE%AD%CF%81%CE%B3%CE%B5%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%86%CE%B9%CE%BB%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%B3%CE%BD%CF%89%CF%83%CE%AF%CE%B1%CF%82/
(Ημερομηνία επίσκεψης 3 Οκτωβρίου 2020)
[37] Ό.π.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου