Άνοιξη: Η Αγγελική Χατζημιχάλη, η Μυρτιώτισσα κι ο περίπατος που δεν θα γίνει...

Και επισήμως, πρώτη μέρα της Άνοιξης -αλλά και Παγκόσμια Ημέρα της Ποίησης- σήμερα κι είχαμε προγραμματίσει έναν περίπατο με το Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης, αφιερωμένο σ' αυτή τη ξεχωριστή μέρα.

Θα ήταν μάλιστα ο πρώτος απογευματινός/ βραδινός περίπατος της χρονιάς...

Μια μικρή γεύση από τον περίπατο, ένα ποίημα που θα διαβάζαμε μπροστά στο σπίτι της Αγγελικής Χατζημιχάλη.

Το έγραψε για τον θάνατό της η Μυρτιώτισσα, μια από τις πιο ξεχωριστές Ελληνίδες ποιήτριες

Η Αγγελική Χατζημιχάλη (1895-1965) ήταν πρωτοπόρος λαογράφος και συγγραφέας. Έμεινε γνωστή κυρίως για τις μελέτες της πάνω στην ελληνική λαϊκή τέχνη και παράδοση και για τις προσπάθειες της να διατηρηθεί η ελληνική πολιτιστική κληρονομιά.

Πραγματοποίησε αμέτρητα ταξίδια σε διάφορα μέρη της ηπειρωτικής και της νησιωτικής Ελλάδας συγκεντρώνοντας πολύτιμο λαογραφικό υλικό που αποτέλεσε βασική πηγή των έργων της. Τόσο το 1927 όσο και το 1930 συμμετείχε στην οργάνωση των Δελφικών Εορτών του Άγγελου Σικελιανού και της Εύας Πάλμερ. Το 1928 οργάνωσε το περίπτερο λαϊκής τέχνης στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης και το 1937 ίδρυσε το Σύνδεσμο Ελληνικής Χειροτεχνίας ( από το 1957 Κρατικός Οργανισμός Χειροτεχνίας ).

Όπως αναφέρεται σε σχετικό αφιέρωμα της Athens Voice, "πέθανε το 1965 από πνευμονία που έπαθε μέσα στο παγωμένο σπίτι της το οποίο, λόγω της σοβαρής οικονομικής δυσπραγίας που βίωνε τα τελευταία χρόνια της ζωής της, αδυνατούσε να το ζεστάνει. Ο θάνατός της συγκίνησε το πανελλήνιο και «την κλάψαν ανυφάντρες, ασημουργοί, κεντήστρες, τσουκαλαραίοι, την κλάψαν οι Σαρακατσάνοι κι έμποροι ακόμη. Την κλάψαν οι καλογριές στην Παντάνασσα του Μυστρά και της κάνουν λειτουργιές» γράφει η κόρης της"

Στην οικία της Αγγελικής Χατζημιχάλη, έργο του αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχου, στην Πλάκα, στεγάζεται από το 1980 το Κέντρο Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης του Δήμου Αθηναίων. Η δρόμος που βρίσκεται η οικία, φέρει σήμερα το όνομα της Ελληνίδας λαογράφου.

Το κυπαρίσσι της Πλάκας  /  Θεώνη Δρακοπούλου (Μυρτιώτισσα)

«Το κυπαρίσσι που άγγιζε τον ουρανό

και που κρυφοκουβέντιαζε με τ’ άστρα,

της Πλάκας το το πανάρχαιο το θεριό

τό ρίχνει η εποχή μας η χαλάστρα.

...Τριγύρω το χαζεύουν τα παιδιά,

ξεφεύγουν απ’ τα κλώνια του πουλιά

τρεμάμενα με χλαλοή μεγάλη,

και σύ, μέσ’ απ’ τη βίγλα σου γροικάς

τον υστερνό του βόγγο και πονάς

και κλαις, Αγγελική Χατζημιχάλη.

Προστάτισσα του ωραίου και του παλιού,

τον χτύπο τον ξερό του τσεκουριού

τον δέχτηκες και συ στα σωθικά σου.

...Σέρνεται τώρα μέσ’ τον κουρνιαχτό

και κάποιος παζαρεύει το σφαχτό...

Κλείσε τ’ αυτιά και σφίξε την καρδιά σου.

Αυτή ’ναι η μοίρα, τίποτα μη λες,

τα ξέρεις και τα ξέρω, μη το κλαις,

μα βόηθησε να ξεπλυθεί το κρίμα.

Τετράψηλο της Πλάκας το θεριό

ξεσήκωσέ το για τον αργαλειό

να ξήσει στο πανί το θείο του σχήμα.

Και να το τραγουδάνε στις αυλές

πετώντας τη σαϊτα οι λυγερές,

να μοίρωνται τον άδικο χαμό του,

που κείνο είχ’ εντολή απ’ το Θεό

να δείχνει αιώνια ασάλευτο στητό

στα πλάσματα της γης τον ουρανό του.»

Γράφει ο Μάνος Χατζηδάκις για τη Μυρτιώτισσα:

"...Μια δεδομένη στιγμή, άρρωστη στο νοσοκομείο, μου στέλνει το Σ' αγαπώ, το περίφημο ποίημά της για να κάνω μουσική, μαζί με ένα πολύ συγκινητικό γράμμα. Τότε, είπα, θα πάω αμέσως να τη δω, αλλά δεν πήγα, και με την επιπολαιότητα που χαρακτηρίζει τους νέους, το ξέχασα. 

Βρέθηκα στην Αμερική, όπου διαβάζοντας ότι πέθανε η Μυρτιώτισσα, μου ήρθε στο νου η παράλειψή μου, βρήκα το γράμμα της και το ποίημα και αισθάνθηκα όλες τις τύψεις ενός ανθρώπου που σαν νέος, κάνει τέτοιου είδους αστοχίες κι επιπολαιότητες. 

Θέλησα να γράψω μουσική εκ των υστέρων γι' αυτό το ποίημα της Μυρτιώτισσας το τόσο γνωστό στις παλαιότερες γενιές. 

Για να το συμπεριλάβω όμως κάπου έπρεπε να κάνω έναν ολόκληρο Ερωτικό. 

Κι έτσι αποφάσισα να επιλέξω ποιήματα απ' τη Σαπφώ μέχρι τις μέρες μας, για να συμπεριληφθεί και το Σ' αγαπώ της Μυρτιώτισσας... 

Αν ανήκει σε κάποιον ο Μεγάλος Ερωτικός, δικαιωματικά ανήκει στη μνήμη της Μυρτιώτισσας..."